İslâm ilmiyle, Batı ilmi arasındaki fark
Müslümanların her fırsatta ifade ettikleri gibi, yalnızca bir din değil, aynı zamanda bir kültür, bir hayat tarzı ve bir medeniyettir. İslâm ilmi bir kültür ve medeniyetin ürünüdür. Cabir bin Hayyan, İbni Heysem, Beyrûnî gibi meşhur âlimlerce geliştirilip mükemmelleştirilmiş ilmî metodun tatbikiyle elde edilen İslâm ilmi, yekpare ve bölünmez bir bütündür. Farklı kültür muhitlerinden gelen iki ilim adamının aynı fizikî hadise üzerindeki gözlemi birbirinden değişik olmayacaktır. Oysa farklılıklar felsefî ve sosyolojik boyutlarda kendisini gösterecek, ilmin yapıldığı epistemolojik çerçeveden kaynaklanacaktır; yapılışındaki sebepler,“İlim, halkın faydası için mi, şahsî menfaat için mi, yoksa teknolojik gelişme veya askerî kazançlar için mi yapılmaktadır?” Veya, “İlim yalnızca bir elit tabakanın faaliyeti midir, yoksa kitleler ilim adamı olarak eğitilebilir mi?” gibi olabilir. Bu münasebetle Philadelphia’daki (ABD) Temple Üniversitesinde İslâm araştırmalar profesörü olan Hüseyn Nasr tarafından kullanıldığı gibi “İslâm ilmi” diğerleri arasında, İslâm medeniyetinde bütün bir ilmî teşebbüs ve faaliyet sistemini tarif etmektedir.
Batı ve İslâm ilmi arasındaki felsefî ve sosyolojik farklar kolaylıkla ortaya konabilir. Meselâ Batı medeniyetinde ilim ve din birbirinden ayrı, su geçirmez iki bölmede varlıklarını devam ettirirler. Aydınlanma felsefesi (17. asır Fransız felsefî hareketi) devrinde, teşkilâtlanmış Hıristiyanlık ilmî rasyonellik arasında zuhur eden çatışma ilim ve din arasındaki mücadele olarak bilinegeldi. Halbuki İslâmda kudsî olanla olmayan, din ile dünyaya ait şeyler arasında fark yoktur.
Batının ilim felsefesi, ilmî metodu kâinatı anlamanın yegâne yolu olarak görür. İslâm geleneği için ise, ilmî metod kâinatı anlamanın bir yoludur, ama tek yolu değil. İslâm bilginleri bir çok büyük, gerçekten dünyayı sarsan ilmî keşilerde bulundular, ama ilmî metod İslâm medeniyetinde asla tek söz sahibi durumunda değildi. (Ziyaüddin Serdar, New Scientisten, Köprü, Temmuz 1982, s.18-19)