Âdetler nasıl âdab olur?
Eyüp Bey: “Âdetler nasıl âdab olur?”
SSÜNNET-İ SENİYYE NURU
ıradan davranışlarımız, sünnet-i seniyyeye uygun yaptığımız takdirde adabtan, yani adab-ı muaşeretten; rastgele yaptığımız takdirde ise âdettendirler. Her adab, bir sevap makinesi hükmündedir. Çünkü sünnet-i seniyyedendir. Âdetlerimiz ise, âdet kaldıkça, sünnet-i seniyye nurundan ve feyzinden mahrumdurlar. Bir davranışı adetten adap haline getiren sır, sünnet-i seniyye nurudur.
Adına kısaca “görgü” de denen “âdâb-ı muaşeret”, sınırları vahiy tarafından tespit edilen davranış kurallarından ibarettir. Başka bir ifadeyle, Allah’ın râzı olabileceği ölçülerde davranış sergilemektir. Davranışlarımızda Allah’ın razı olabileceği ölçüleri ise Sünnet-i Seniyyeden alıyoruz. Bu durumda âdâb-ı muaşeret için, Sünnet-i Seniyyeye uygun davranışlar şeklinde bir tarif getirmemiz de mümkün. Böyle olunca Sünnet-i Seniyyeye uymayan veya Sünnet-i Seniyyeden alınmayan davranışlara ne âdâb, ne de görgü diyemeyiz. Başka bir ifâdeyle “Güzel ahlâkı tamamlamak için gönderilen” Allah Resûlü (sav), âdâb-ı muâşeret olarak nitelediğimiz “güzel davranışlar” serisinin tamamını ya bizzat göstermiş, ya da bize ışık tutacak temel ölçüler koymuştur. “Beni Rabbim edeplendirdi! Edebimi ne güzel yaptı!”1 buyuran Allah Resûlü’nün (sav) tasvip etmediği davranışları ise “güzel davranışlar” silsilesinde zikretmemiz mümkün değildir. Böyle olunca da meselâ bir meselede Allah’ın merhametinden fazla merhamet göstermeye çalışmayı “âdâb-ı muâşeret”ten sayamayız.
ALLAH’TAN KORK! DOĞRU SÖZLÜ OL!
Hazret-i Muâz (ra) anlatıyor: “Allah Resûlü (sav) bana şöyle tavsiyede bulundu: ”Ya Muâz! Allah’tan kork! Doğru sözlü ol! Verdiğin sözde dur! Emânete riâyet et! Hıyânet etme! Komşu hakkını koru! Öksüze merhamet et! Tatlı sözlü ol! Herkese selâm ver! Amelini güzel yap! Emelini kısa tut! Uzun emellerden vazgeç! Îmanını koru! Kur’an’ı anla! Âhireti sev!
Hesabı düşün! Herkese şefkat kanatlarını ger! İlim ve hikmet sahiplerine kötü söz söyleme! Doğruyu yalanlama! Günahkâra itaat etme! Âdil devlet başkanına isyan etme! Yeryüzünde bozgunculuk çıkarma! Nerede olursan ol; takvâ üzere ol ve Allah’tan kork! Her günahın akabinde tevbe et! Gizli günah işledinse gizli; açık günah işledinse açık tevbe et!”
Sa’d b. Hişam (ra) anlatıyor: Bir gün Hz. Âişe’nin (ra) huzuruna girdim ve Resûl-i Ekrem’in (sav) ahlâkından sordum. Bana:
“Kur’an okumuyor musun?” dedi.
“Evet; okuyorum!” dedim. “Resûlullah’ın (sav) ahlâkı Kur’an’dan ibarettir!” dedi.3
KUR’AN ALLAH’IN EDEP SOFRASIDIR
Kur’an-ı Mu’ciz’ül-beyan, Resûl-i Ekrem’in (asm) büyük bir ahlâk üzere olduğunu4; ümmetine düşkün ve merhametli bulunduğunu5; Allah’a ve âhiret gününe kavuşmayı umanlar ve Allah’ı çok zikredenler için Resûlullah’ın (sav) en güzel bir örnek teşkil ettiğini6; Allah’ı sevenin, bu sevgisini ancak Resûlullah’a (sav) ittiba ile gösterebileceğini7 beyan eder ve mü’minleri Allah’a ve Allah’ın Resûlüne (sav) itaat etmeye çağırır.
Abdullah b. Mesud’un rivayet ettiği bir hadisi şerife göre ise; Kur’an Allah’ın edep sofrasıdır; Mü’minler güçlerinin yettiğince Allah’ın edep sofrasından bilgi ve hikmet toplamalıdır.
Bu durumda bir Müslümanın, davranışlarını Allah’ın razı olabileceği ölçülere göre tanzim etmesi, yani gücünün yettiğince Sünnet-i Seniyyeyi yaşaması en öncelikli görevleri arasındadır. Sünnet-i Seniyye dediğimiz davranış örnekleri, bir Müslüman için âdâb-ı muaşeretten başka bir şey değildir. Ya da bir Müslüman’ın âdâb-ı muaşereti, Sünnet-i Seniyyeden başka bir şey değildir.
Bediüzzaman Hazretlerinin ifadesiyle, Müslüman’ın sıradan âdetlerini ibadete çevirmesinin yolu ise, Sünnet-i Seniyyeye katıksız uymaktan geçiyor.
GÜNÜN DUASI
Allah’ım! Bizi adab-ı İslamiye ile müeddep kıl! Sünnet-i seniyye ile müzeyyen kıl! Adab-ı muaşeret ile güzelleştir! Âdetlerimizi adaba ve ibadete çevir! Kusurlarımızı ört! Âmin. D pnotlar: 1- Keşf’u-hafâ,1:70. 2- Beyhakî, Şuâb’ul-îman. 3Müslim, Salâtü’l-misâfirîn, 139 4- Kalem Sûresi,âyet:4 5- Tevbe Sûresi, Âyet:128 6- Ahzâb Sûresi, Âyet:21 7- Âl-i İmran Sûresi, Âyet:31 8- Bedîüzzaman,lem’alar,58.