İRAN NÜKLEER ANLAŞMASI NE OLACAK?

Ortak Kapsamlı Eylem Planı (Joint Comprehensive Plan of Action – JCPOA), İran Nükleer Anlaşması adıyla bilinir. Anlaşma 2015 yılında İran, ABD, İngiltere, Fransa, Çin, Rusya ve Almanya arasında imzalandı.

Anlaşmaya göre İran’ın en fazla 300 Kg uranyuma sahip olmasına izin verildi.

Böylece İran’ın uranyum zenginleştirmesi yüzde 3.67 oranıyla sınırlandırılarak, nükleer silâh üretmek için gerekli yüzde 90 oranından oldukça uzaklaştırılması sağlandı. İran’ın sınırlandırıldığı oran yüzde 3.67’nin sadece enerji için kullanılması öngörüldü.

İran da nükleer faaliyetlerini sınırlamayı kabul ederek, ekonomik yaptırımların kaldırılması karşılığında Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA)’NıN denetimlerine izin vermişti. Ancak ABD Başkanı Donald Trump, 2018 yılında Anlaşma’dan çekildiklerini duyurarak, eleştirileri üzerine çekmişti. Birde Trump’ın, Anlaşma’yı tarihteki en utanç verici anlaşma şeklinde eleştirdiği hatırlanıyor.

Npr’nin 7 Temmuz 2019’daki “İran, Uranyum Zenginleştirmede Nükleer Anlaşma Limitini Aşıyor (Iran’s Uranium Enrichment Breaks Nuclear Deal Limit)” başlıklı haberine göre, İran, Temmuz 2019’da Anlaşma’da belirtilen sınırın üzerinde uranyum zenginleştirmiş ve Kasım 2019’da da uranyumu yüzde 5’e kadar zenginleştirme planını açıklamıştı. İran böylelikle, Trump’a karşılık vermiş oluyordu.

Anlaşma’nın diğer imzacıları halen Anlaşma’yı yürürlüğe koymaya çalışıyorlar. Diğer taralar hem Anlaşma’daki orana bağlı kalmadığı için İran’a hem de Abd’nin tek taralı çekilmesine karşı çıkıyorlar.

Reuters Haber Ajansı’ndan Parisa Hafezi ve Michelle Nichols’un 18 Ağustos 2020’deki “Abd’nin Yaptırım Teklifine Rağmen, İran, Nükleer Anlaşmayı ABD Seçimine Kadar Canlı Tutmayı Hedeliyor (Despite U.S. Sanctions Bid, Iran Aims to Keep Nuclear Deal Alive Until U.S. Election) başlıklı haberi dikkat çekiyor. Haberde ismi verilmeyen eski bir nükleer müzakereci olan İranlı yetkilinin görüşlerine başvuruluyor. Yetkili, “Abd’nin Anlaşma’dan çekilmesinin ardından, İran’ın da siyasî ve teknik açıdan Anlaşma’dan çekilmeye hazır olduğunu ve Tahran yönetiminin, Washington’un tuzağına düşmemesi gerektiğini” de vurguluyor.

Abd’nin, BM Güvenlik Konseyi’den (BMGK) İran’a yönelik silâh ambargosu hakkında değişiklik / eski haline getirme kararını çıkartamadığı anda, Trump’ın, Anlaşma’dan çekildiğini açıklaması ise, manidar karşılandı. Şu an için Abd’nin, İran’a yönelik silâh ambargosunu uzatamadığını The New York Timesmuhabiri Michael Schwirtz’in 14 Ağustos 2020’deki “BMGK, Abd’nin İran’a Silâh Ambargosunu Uzatma Önerisini Reddetti (U.N. Security Council Rejects U.S. Proposal to Extend Arms Embargo on Iran) başlıklı haberinde kaydedilmektedir.

ABD Başkanlık seçimlerinde Trump’ın rakibi, eski Başkan Barack Obama’nın iki dönem Başkan Yardımcılığı görevini yapan Demokrat aday Joe Biden. Obama döneminde, 2015’teki Anlaşma’yı, Başkan Yardımcısı Biden imzalamıştı. Biden’ın 3 Kasım 2020 seçimlerini kazanması durumunda, Anlaşma’ya dönüp dönmeyeceği merak edilmektedir. Bununla ilgili olarak Biden’ın, Dış Politika Danışmanı Anthony Blanken’in CBSNEWS haber sitesine 19 Mayıs 2020’de verdiği demeçte “İran’ın Anlaşma’ya uyması durumunda, o zaman evet, Biden aynı şeyi yapacağımızı söyledi. Ancak bunu ortaklarımızla daha güçlü bir platform oluşturmaya çalışmak için kullanacağız” diye belirtti. Haberin tarihi dikkate alındığında, seçimlere kadar İran hakkındaki düşüncelerde değişiklik olması muhtemeldir. Hatta Biden başkan seçilirse, seçildikten sonra Anlaşma’ya geri dönme hususunda İran’la ilişkileri tekrar gözden geçireceği de kuvvetle muhtemeldir.

İran’ı müzakere etmeye ikna etmenin en iyi diplomatik yolu da hiç kuşkusuz yaptırımların hafiletilmesi veya kaldırılması yönünde bir takvim belirlenmesidir. Ancak Abd’nin Anlaşma’ya dönüş yapmasının ve Anlaşma’nın yakın geleceğinin, ABD Başkanlık seçim sonuçlarına göre netleşeceği kuvvetle muhtemeldir.