Bankalı ve faizsiz
Dünden devam edelim. Nakit sermaye transferi piyasasındaki sömürüyü engellemek için “izinsiz faizcilik” denilen tefeciliği suç sayıp yasaklamak yetmez. Faiz aracılığı yapan kurumsal yapıları da engellemek gerekir.
Faizin ahlâkî ve meşrû alternatifi vardır: Kâr ve zarar ortaklığı sistemi.
Bu sistemi işletmek üzere banka yine olabilir. Yeter ki faiz olmasın.
Nakit para transferi, ödeme aracılığı gibi modern bankacılık hizmetlerinin faizle doğrudan ilgisi zaten yok. Bunları PTT veya nakit kartları bile yapıyor.
Önemli olan sermayedardan ödünç alınıp müteşebbise ödünç verilmesi işinde faizin yerine kâr ve zarar ortaklığı sisteminin konulabilmesi. Yani faizsiz bir bankacılık modeli oluşturabilmek.
Bu konuda dünya çapında 1950’lere kadar uzanıyor.
Türkiye’de faizden ve dolayısıyla bankadan uzak duranların yastık altı paralarını dolaşıma sokabilmek için 70’lerde bir adım atıldı. Doğrudan şirketlerin kâr ve zarar ortaklığı belgeleri (KZOB/KOB) ile sermaye toplamasına çalışıldı. Çok tutmadı. (Aynı dönemde “işçi şirketleri” eliyle işçiler fabrikaya ortak edilerek sermayenin tabana yayılmasına da çalışıldı, ama maalesef o da tutturulamadı). arayışlar
Nihayet 1984’te, laik görünümlü geleneksel bankalara sol ayakla ve destur çekerek girenlerin gönül rahatlığıyla girebileceği, içeride mescidi olan, duvarında hat sanatının mübarek örnekleri asılı duran, “adı banka olmayan” bankalar açılmaya başlandı.
Faysal Finans Kurumu’nun Karaköy’deki Genel Müdürlük Binası’nın giriş katındaki “merkez şubesi”nin açılış törenindeki heyecanı ve duygusal hassasiyeti unutmamız mümkün değil.
Ama her nedense paradaki fotoğrafın irisi müdürün arkasındaki çerçevede de vardı!
İslâmî finans sistemi 1983’te bir yama ya da alternatif olarak kurulurken kurulu eski düzenin sahiplerinin yanlış laiklik hassasiyetleri sebebiyle adına “İslâm bankacılığı” ya da “faizsiz bankacılık” denemedi. Hatta geleneksel bankacılık lobisinin tepkisel yaklaşımı sebebiyle “banka” da denemedi. Tarif için “alternatif bankacılık sistemi” kelimeleri bile kullanılmadı. Ne anlama geldiği belirsiz bir isim olarak ve muhtemelen Özal’ların bir icadı olarak “özel finans kurumu” adı uygun bulundu.
Bu isimdeki “özel”, “kamu”nun zıddı olan “özel” miydi yoksa “genel”in zıddı olan “özel” miydi o bile anlaşılamadı.
O dönemde İstanbul Hukuk Fakültesi’nde doktora yapan bir hukukçu olarak, nice engeller aşarak kabul ettirdiğimiz doktora tezimizde (Ahmet Battal, Bankalarla Karşılaştırmalı Olarak Hukukî Yönden Özel Finans Kurumları, BTHAE Yayınları) bu hususları net biçimde eleştirmiştik.
Yıllar sonra bu bankalara “katılım bankası” dendi, ama bu da amaca tam uygun değildi. Zira katma/katılım ilhak/iltihak demek. Oysa burada kast edilen kâra ve zarara “katılma” işi aslında bir “iltihak” değil bir “iştirak” idi.
Öte yandan dinî sebeple faize karşı olanların bir kısmı kavram olarak bankaya karşı çıktığı için terim olarak bankaya ve dolayısıyla “katılım bankasına” da karşı çıktı.
Bilinen bankaların “faizin kap ve kapıları” olduğu doğru. Ama “faizsiz banka” olamayacağını söylemek mümkün de değil.
Faizcilerin icadı bir kavram olarak kâğıt para bankadan daha net bir şekilde kötü. (Bediüzzaman’ın kâğıt paraya karşı reddiyeci duruşunun sebepleri de ehlince iyice araştırılmalı).
Faizsiz bir banka diğer yönlerden de İslâmın hassasiyetlerine sahip olur ise İslâmî bankacılık yapmış olur ve dolayısıyla “İslâm bankası” dahi denilebilir.
“İslâm kelimesini bu işlerden koruyalım” diyenler çıkabilir. Onlara soralım: Bu ismi orada kullanmayalım, burada kullanmayalım, tamam da nerede kullanalım?