KIRGIZİSTAN YİNE KARIŞTI
Orta Asya ülkelerinden Kırgızistan, 1936’da Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’ne (SSCB) katıldı. Soğuk Savaş’ın sona ermesi ve SSCB’NIN dağılmasıyla birlikte, Kırgızistan 1991’de bağımsızlığına kavuştu.
Kırgızistan 2005’te George Soros tarafından desteklendiği iddia edilen renkli veya kadife devrimlerden birine sahne oldu. 22 Ekim 1990’ da göreve başlayan Cumhurbaşkanı Askar Akayev, “Lâle Devrimi” adı verilen halk hareketleri ve devlet darbesi sonucunda 24 Mart 2005’te istifa etmek durumunda kaldı. Yerine Kurmanbek Bakiyev 14 Ağustos 2005’te Cumhurbaşkanlığı’na getirildi.
Ülkede toplumsal gösterilerin ikincisi Nisan 2010’da “Kırgız Devrimi” adı ile gerçekleşti. Başşehir Bişkek’teki kanlı isyanlar devam ederken, hükümet istifa etti. Oş şehrine kaçtığı ileri sürülen Bakiyev, güvenliğinin sağlanması karşılığında istifa edeceğini duyurdu. Bakiyev, 15 Nisan 2010’da istifa etti. Bakiyev, 21 Nisan 2010’da Minsk’teki basın toplantısında “istifa etmediğini, Kırgızistan’ın uluslar arası tanınan, seçilmiş Cumhurbaşkanı olduğunu” açıklaması etkili olmadı.
Bakiyev’in görevden uzaklaştırılmasındaki önemli isimlerden eski Dışişleri Bakanı ve Kırgızistan Sosyal Demokrat Partisi Meclis Grubu Başkanı Roza İsaqovna Otunbayeva, geçiş yönetimine liderlik ederek, 3 Temmuz 2010’da Cumhurbaşkanı oldu. Böylece Otunbayeva, Orta Asya devletleri arasında ilk kadın devlet başkanı olarak tarihe geçti.
Otunbayeva, döneminin başlamasıyla Kırgızistan’da seçim sürecine gidildi. Kırgızistan Sosyal Demokrat Partisi’nin 1999’dan beri Başkanı olan Almazbek Atambayev, 2011-2017 tarihleri arasında Cumhurbaşkanlığı görevini yaptı. Aynı zamanda Atambayev, 2006’daki “Reform İçin” muhalif hareketinin liderlerindendir.
Atambayev’in ardından Sooronbay Ceenbekov, Ekim 2017’deki seçim sonuçlarına göre 24 Kasım 2017’de Cumhurbaşkanı oldu. Kırgızistan’da 4 Ekim 2020 Pazar günü yapılan son seçim sonuçlarından memnun olmayan 12 siyasî parti protestolar düzenlediler. Gösterilerin devamında Cumhurbaşkanlığı ve Parlamento binaları işgal edildi. Uluslar arası haber kaynaklarına göre, güvenlik güçlerinin müdahalesi yetersiz kaldı. Hatta göstericilerin, yolsuzluktan dolayı tutuklu olan eski Cumhurbaşkanı Atambayev’i hapishaneden çıkarttığı gelen bilgiler arasında. Ülkede halen karışıklıklar devam ediyor.
Kırgızistan bağımsızlığından bu güne kadar, siyasî istikrarını sağlayabilmiş değildir. Ülkenin istikrarsızlığının başlıca sebepleri arasında demokratikleşmenin yönü, yolsuzluklar, etnik gruplar arasındaki şiddete varan ilişkiler, sınır güvenliğindeki açıklar ve potansiyel terörist tehditler gösteriliyor.
Aslında Kırgızistan’daki siyasî ve toplumsal en temel sorunun“etnik milliyetçilik”olduğuna işaret ediliyor. 120 Sandalyeli Meclis’te milletvekili dağılımının, ülkenin etnik yapısını tam anlamıyla yansıtmaması da buna delil olarak gösteriliyor. Bu da etnik gruplar arasında hep tartışma konusu oluyor. Haziran 2010’da etnik, ekonomik ve sosyal alanlardaki sorunlardan dolayı Oş şehrinde etnik gruplar arasındaki kanlı çatışmalar yaşandı. Çatışmalarda 400 bin insanın evsiz kaldığı, 100 bin kişinin Özbekistan’a sığındığı kaydediliyor.
Kırgızistan’da toplumsal kitleleri mobilize edecek karizmatik siyasî liderlerin olmaması da ülkenin eksikleri arasında. Eski Sovyet ve Rus yanlısı siyasetin, yapısal reformları gerçekleştirmede başarılı olmadığı da ihtimal dahilindedir.
Kırgızistan, BM raporlarına göre Afganistan’da yetiştirilen uyuşturucunun trafiğinde transit geçiş güzergâhındadır. Rusya’nın, Afganistan uyuşturucusunun büyük bir pazarı olduğu bildiriliyor. Böylece Kırgızistan’da farklı mafya unsurlarının faaliyetleri de siyaseti ve ekonomiyi belirlemede etkinliği muhtemeldir.
Yine Kırgızistan’da yeterli, kararlı ve uluslar arası düzeyde eğitimli güvenlik güçlerinin bulunmaması da suçlarla mücadelede eksikliği beraberinde getiriyor.
Siyasî, ekonomik, toplumsal vb. sorunlar içerisindeki Kırgızistan’da demokrasinin yerleşmesi de oldukça güçtür. Kırgızistan’ın zayıf ekonomisinin, devletin egemenliğinde aşınmalara sebep olduğu söylenebilir. Ekonominin iyileştirilip sosyal refah sağlanmadıkça ve etnik/aşiret grupları arasındaki sorunlar çözülmedikçe, Kırgızistan’ın istikrara kavuşamayacağı ön görülmektedir.