Sudan: din-devlet işlerinin ayrıldığı bildirgesi
Sudan, Temmuz 2019’da eski Devlet Başkanı Ömer El-beşir’in devrilmesiyle yeni bir siyasi süreçten geçiyor. Sudan’da uzun süren iç savaş ve etnik mücadeleler birçok insanın ülke içinde yer değiştirmesine ve insan hakları ihlâllerine sebep olmuştu. Bu durum ülkeye kötü bir insan hakları karnesi kazandırdı.
Beşir’in devrilmesinin ardından, iktidar gücünü aralarında paylaşan Geçici Askerî Konsey, Özgürlük ve Değişim Güçleri Koalisyonu ve 11 sivilden meydana gelen Konsey yönetime gelmişti. Konsey, 3 yıllık geçiş dönemi için göreve (2022’ye kadar) geldi.
Sudan’da yeni dönemle birlikte 30 yıllık İslami yönetimin sona erdiği belirtiliyor. Geçici Askeri Konsey ile muhalefetteki Özgürlük ve Değişim Güçleri Koalisyonu arasında varılan fikir birliği sonucunda, eski rejimin katı İslamcı politikalarını ortadan kaldırmaya ve sivil yönetim yoluyla da barış ve demokrasi sağlamaya çalışıldığı aktarılıyor. Ayrıca alkollü içecek içilmesi hakkındaki kuralların gevşetilmesinin de gündemde olduğu belirtiliyor.
Humanist International (İnsanî Uluslar arası) sitesine göre “Sudanlı yetkililer, Temmuz 2020’de irtidad kararı alan vatandaşlar için ölüm cezasının kaldırılması ve kadın sünnetinin yasaklanması da dahil olmak üzere Ceza Kanunu’nda bir bizi reformları” duyurdu.
Sudan’da değişikliklerden biri de, 3 Eylül 2020’de Sudan Geçiş Hükümeti Başbakanı Abdalla Hamdok ve ülkenin etkili gruplarından Sudan Halk Kurtuluş Hareketi-kuzey lideri Abdülaziz El-hilu arasında“dini devletten ayırmayı kabul eden bir bildirge imzalamaları” oldu. Bildirgede başlıca “Sudan’ın bütün vatandaşlarının haklarının güvence altına alındığı demokratik bir ülke haline gelmesi için Anayasa, kendi kaderini tayin hakkına saygı gösterilmesi gereken –din ve devletin ayrılığı- ilkesine dayanmalıdır” ifadesine yer veriliyor.
“Din ve devletin ayrılığı ilkesi” Sudan’ın laikliği veya bazılarına göre sekülarizmi kabul ettiğine yorumlanıyor. Sudan kamuoyu ve din âlimlerinin tepkisinden kaçınmak için “Müslümanların alkol kullanmasına izin verilmeyecek ve gayri-müslimlerin halka alkollü içki satamayacakları” kaydediliyor. Diğer taraftan gayri-müslimler,“merrissa ve aaraagy” olarak bilinen yerel alkollü ürünleri ürettikleri için suçlanmayacaklar. Mevcut yasalara göre “merrissa ve aaraagy”de imal etmek suç kapsamında. Böylece yasal kovuşturma durumu ortadan kalkıyor.
Sudan yönetiminin şu anda “din ve devletin ayrılığı ilkesi”ne dayanan bildirgeyi tam anlamıyla uygulamadığı ön görülüyor. Yönetimin, Bildirge’ye karşı toplumsal unsurların ve dini figürlerin tepkisini en aza indirecek çalışmaların içinde olduğu muhtemeldir. Uluslararası gözlemciler, alınan “Bildirge” kararını olumlu karşılıyorlar. Bunların başında BM UNICEF (Çocuklara Yardım Fonu) Hartum Temsilcisi Abdullah Fadil geliyor. Ancak Bildirge’nin toplumsal kesimlerin çoğunluğunun onayının alınmadan kabul edilmesi de, Sudan’ın kırılgan etnik yapısının fay hatlarını harekete geçirebileceği ihtimaller arasında.
Sudan’da ekonomik, siyasî, sosyal, etnik, ideolojik sorunlar oldukça derin. Geçici Hükümet Adalet Bakanı Nasredeen Abdelbari, devlet televizyonundan yaptığı açıklamada “ülkenin hukuk sisteminde reformun devam ettiğini ve ülkedeki insan haklarını ihlâl eden bütün yasaların yürürlükten kaldırılacağını” ifade etti.
Sudan’da bütün bu değişikliklerin, tepeden indirgemeci anlayışla değil, elbette Sudanlılar’ın görüşlerinin alınarak yapılması faydalı olacaktır.
Sudan’da, “Bildirge” imzalamasından sonraki gelişme de, İsrail’le ilişkilerin normalleştirilmesidir. “Din ve devletin ayrılığı ilkesi”ne dayanan bildirgenin imzalanmasında, dış yardımların önünü açmak ve İsrail’le normalleşme görüşmelerini başlatmak olduğu kuvvetle muhtemeldir.