Tunus’ta Yeni Anayasa tartışmaları

Tunus’ta Cumhurbaşkanı Kais Saed’in arkasında olduğu 26 Temmuz 2021’de yapılan sivil darbeden bu yana istikrarsızlıklar devam ediyor. Darbe ile hem Parlamento kapatılmış hem de Raşid Gannuşi’nin liderliğindeki En-nahda Partisi de siyasetten dışlanmıştı.

Siyasî, ekonomik ve toplumsal istikrar arayışındaki Tunus’ta, 25 Temmuz 2022’de Yeni Anayasa’nın halk oylamasına sunulması planlanıyor. Ancak ülkedeki siyasî ve toplumsal unsurlar, Yeni Anayasayla asıl amaçlananın Saed’in kendi otoritesini güçlendirmek olduğunu belirtiyorlar. Birde Saed’in, Yeni Anayasayla bir yıl önce darbeyle ele geçirdiği yetkilerini arttırarak diktatörlüğüne resmi/yasal bir koruma getireceğinden endişe ediliyor. Hatta Yeni Anayasa’nın “tek adam/riyaset-i şahsiye” uygulamasını kolaylaştıracağı ileri sürülüyor.

Saed yönetiminin, Yeni Anayasa’yı bir grup uzmanla hazırladığı, dolayısıyla toplumsal unsurların görüşlerinin alınmadığı tartışması mevcut. 2011 yılında başlayan Arap Baharı halk hareketliliğinin ilk görüldüğü ülke Tunus’ta, olayların ardından yapılan 2014 Anayasası’nın bile demokratik süreçten uzak bir şekilde yapılması da ülkede muhalefet ve boykot taraftarlarını sokağa dökmüştü. Buna rağmen 2014 Anayasasıyla karşılaştırıldığında, 2022 yılındaki Yeni Anayasa’nın hukuk Profesörü olan Saed’in iradesi doğrultusunda aceleyle hazırlandığı izlenimi bulunuyor.

Aslında Yeni Anayasa’nın taslak metninin 9 Temmuz 2022’de tartışılması için Tunuslulara sunulması bekleniyordu. Ancak bu durum sadece basındaki haber metinlerinden ibaret kaldı. Tunuslular, oylanacak Yeni Anayasa ile 1959 ve 2014 Anayasaları arasındaki teknik farklılıklardan haberdar oldular. Bununla birlikte Yeni Anayasa, toplumsal kesimlerin ve siyasi partilerin fikirleri alınmadan, halk nezdinde olgunlaştırılmadan hazırlandığına dair şiddetli eleştirilere uğruyor.

Tunus’ta Darbeye Karşı Vatandaş Girişimi’nin lideri Chaima Issa, Facebook sayfasından “tek başına yapılan bir Anayasa çalışmasını ve yalnızca resmi gazete yayınlanmasını hayal edin. Sonra hataları düzelteceğiz diyerek, o hataları da tek başına düzeltme kabiliyeti gösterilecek” tepkisinde bulundu.

Yazar Abdul Selam El-kahli de “Tunus için tüm bu kötülükleri kim çağırdı?” derken, Anayasa Hukuku Profesörü Shaker El-havki ise, Anayasa’nın hazırlanma sürecinin aceleye getirilmesini “Anayasal saçmalık” şeklinde ifade ediyor.

Yeni Anayasa’ya gelen eleştiriler arasında demokratik bir işleyiş öngörmesine rağmen, Saed’e yargı gibi devlet organlarının tasfiye etme yetkisi vermesi öne çıkıyor. Böylece Parlamento’nun yetki ve sorumluluklarının azaltılacağı iddialar arasında. Başka bir ifadeyle, halkın iradesinin tecellisi Parlamento’nun, ülke yönetimindeki etkisinin sınırlanacağına ihtimaldir.

Ayrıca Tunus Anayasası’nda, Cumhurbaşkanı’nın 5 yıllık görev süresinin ardından ikinci kez seçilmesi durumunda bir dönem daha görev yapabileceği kaydediliyor. Fakat Arap Baharı öncesinde, 30 yıl ülkeyi yöneten diktatör Ben Ali’nin her Anayasa değişikliğinden sonra Cumhurbaşkanı’nın da görev süresinin sıfırlanarak yeniden başlattığı uygulaması hatırlardadır. Eğer Saed, Ben Ali’nin yöntemiyle hareket ederse, Rusya’da Vladimir Putin gibi 2034’e kadar iktidarda kalabileceği ön görülüyor.

Tunus’ta, toplumsal kesimlerin siyasî/ideolojik tarafgirliklerini kenara bırakıp, ülkelerinin geleceklerine sahip çıkmaları zorunluluktur.