Tahran zirvesi
Türkiye-İran-rusya devlet başkanlarının katıldığı üçlü “Astana Süreci Garantör Ülkeleri Yedinci Zirve Toplantısı” Tahran’da 19 Temmuz 2022’de gerçekleştirildi.
Zirve’nin gündem maddeleri arasında Ukrayna’daki savaş, terörle mücadele, düzensiz göç, Suriye ve Afganistan’daki istikrarsızlık, Yemen’de çatışmalar, Irak’ın toprak bütünlüğü ve Filistin meselesi bulunuyor.
Zirve Putin açısından, bölgenin önemli ülkelerinden İran ve Türkiye ile görüşmeler Rusya’nın Ukrayna işgaliyle uğradığı ABD ve Avrupa’nın tecridine meydan okumaya çalışmaktır. Rusya’nın Batı’nın tecridine uğraması ise, Türkiye’nin, Rusya ile Batı arasında arabuluculuk rolünü güçlendiriyor.
Zirve İran için ise, Batı’nın ağır şartlar getirmeden Nükleer Anlaşma’ya dönmesi için baskı aracı niteliğinde. Birde İran Devrim Muhafızları’nın, Abd’nin terör listesinden çıkarılması hakkında da İran ile Batı arasında farklılıklar mevcut. Ayrıca Tahran, ABD ve Avrupa’nın İran’a karşı uygulanan yaptırımları kaldırarak, Rusya’nın koz olarak kullandığı petrol ve doğal gazına karşılık İran petrolüne yönelik ihtiyacın farkında. Dolayısıyla ABD ve Avrupa’nın, Nükleer Anlaşma’yı canlandırması, Zirve’nin perde arkası görüşmelerinden. Petrol fiyatlarının yükselmesiyle Batılı ülkeler enerji sorunu yaşarken, ABD ve Avrupa’da yüksek enflasyondan dolayı hükümetler geleceklerinden endişeliler. Bunlardan biride ABD Başkan Joe Biden. Biden’ın popülaritesinin düşmesinin nedenlerinin başında hayat pahalılığı geliyor. Bunda yaptırımlar yüzünden İran’ın düşük seviyede petrol üretiminin de etkisinin yadsınamayacağından bahsediliyor. Yükselen fiyatların ABD’DE Demokrat Parti’nin Kasım 2022’de yapılacak Kongre ara seçimlerinde yenilgiye uğratacak ihtimallerdendir.
Rusya engelinin kaldırılarak Ukrayna tahılının uluslararası pazarlara ulaştırılmasıyla buğday ve arpa gibi 22 milyon ton temel emtianın ihtiyacı gidermesi de gündemdeydi. Daha önce tahıl hakkında BM, Türkiye, Rusya ve Ukrayna yetkilileri arasında İstanbul’da yapılan görüşmelerin, bir anlaşma imzalanarak küresel piyasalara ihracı söz konusu. Ancak bunun gerçekleşmesi ve uygulanması bekleniyor.
Türkiye hal-i hazırda Libya ve Suriye’de Rusya’yla farklı tarafta. Ayrıca iki ülke arasında son Ermenistan-azerbaycan Savaşı’nın ardından Güney Kafkasya’da nüfuz mücadelesi de hızlandı. Buna bir de Türkiye’nin Ukrayna yanında yer alıp, ancak Rusya’ya yaptırım uygulamayarak Moskova’yı karşısına almamasını da eklemek gerekiyor. Böylece Türkiye, Batı yaptırımları karşısında sıkışan Rusya’nın diyalog kurabildiği az sayıdaki bölge ülkelerinden biri haline geldi. Türkiye’de, giderek derinleşen ekonomik sorunlarından Rusya pazarına yönelik ticaret girişimleriyle gidermek amacında olduğu kuvvetle muhtemeldir. Fakat şimdiden ağır yaptırımlarla boğuşan Rusya’nın, Türk ekonomisine ne kadar kurtarıcı olabileceğini söylemek pek mümkün değil.
Aslında en önemli konu, Türkiye’nin Kuzey Suriye’ye yönelik muhtemel operasyonunda bölgede unsurları bulunan Rusya’nın tutumunun ne olacağıydı. Ancak Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın dönüş yolunda “terör örgütleriyle mücadelemizde Rusya’nın da İran’ın da bizim yanımızda olmasını istiyoruz. Bize gerekli desteği vermelidirler” ifadesiyle Zirve’de desteğin verilmediği değerlendiriliyor.
Zirve’de üç ülkenin de kırmızı çizgilerini koruyarak, gelişmeler hakkında fikir teatisinde bulundukları anlaşılıyor.