Borrell’in Jeopolitik Avrupa’sı

Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinin etkisi uluslararası sistemde fazlasıyla hissediliyor. Coğrafî açıdan Ukrayna’nın, Rusya ve Avrupa’nın arasında yer alması ile savaş Ab’yi de yakından ilgilendiriyor. Zaten AB içerisinde Rusya’ya karşı alınan yaptırım kararlarında oy birliği mevcut. Savaş, AB Dış ve Güvenlik Politikası’nın (DGP) geliştirilmesini zorunlu kılıyor. Hatta AB DGP Yüksek Temsilcisi Josep Borrell 29 Mart 2022’de, Rusya işgalini“jeopolitik Avrupa’nın Doğuşu”na yorumlamıştı.

Üyeleri bazen farklı düşünseler de, AB jeopolitiklik iddiasıyla Rusya’nın savaştaki ısrarına karşı, yekpare yapı sergiledi. Birde Ukrayna’ya silah, askeri teçhizat, malî ve muhtelif yardımlar bulunuyor. Ayrıca AB, Ukraynalı mültecileri sosyolojik, dini, kimlik ve kültürel yakınlık nedenlerinden dolayı, Ortadoğulu göçmenlere kıyasla daha kolay kabul etti. Üyelerin birçoğu güvenliğe öncelik vererek Nato’daki savunma harcamalarını GSYİH’NıN yüzde 2’sini hedelediler. Aynı zamanda Rus petrol ve doğal gazına bağımlı Avrupa’nın, hem Rusya’dan enerji ithalatını 2030’a kadar kademeli şekilde azaltarak nihayetinde durdurma politikasını benimsedi. AB, enerjide alternatif arayışına girerek ABD, Katar, Irak vd. enerji ihracatçılarıyla görüştü. AB 18 Temmuz 2022’de Azerbaycan’la Bakü’de imzaladığı anlaşma ile bu ülkeden alacağı doğal gazı 2027’ye kadar iki katına çıkarmayı planlıyor. AB, Azerbaycan doğalgazını Trans Anadolu Doğalgaz Boru Hattı’nın (TANAP) Avrupa bölümü Trans Adriyatik Boru Hattı (TAP) üzerinden sağlayacak.

Ab’nin Rusya’ya karşı yaptırımları, Ukrayna’ya yardımı ve enerjide alternatif arayışı Dgp’sini geliştirmesi bakımında olumlu karşılanmaktadır. Ancak Ab’ye yönelik olumsuz eleştiriler de mevcuttur. Birincisi AB üyelerinin, savaşı durdurmak veya Avrupa’ya sıçramasını engellemek için askeri müdahale seçeneğini reddetmeleridir. İkincisi bazı silahların ve avcı uçaklarının tedarikine onay vermemeleridir. Üçüncüsü yaptırım kararına rağmen, bazı Avrupalı şirketlerin hâlen Rusya’yla ticari ilişkilerini sürdürmesidir. Dördüncüsü Rusya’dan enerji ithalatının azaltılmasında yavaş hareket edilmesidir. Beşincisi ve en önemlisi de Rusya, Ab’den çekinmeyerek Ukrayna’yı işgale başlamıştır. Demek ki ortak ordudan yoksun Ab’nin jeopolitikliği, Rusya’yı savaştan caydırmıyor.

Bununla birlikte Ukrayna’daki savaş, Ab’nin Dgp’sini yeni argümanlarla geliştirmesini sağlamaktadır. Yine de savaş öncesi dönemle karşılaştırıldığında, Ab’nin uyguladığı mevcut Dgp’sinde Borrell’in belirttiğinin aksine, sınırlı bir jeopolitiklik söz konusudur. Fakat Ab’nin bölgesindeki konjonktürde en azından şu an için kes(k)in değişim gerçekleştirecek bir jeostratejisinin olmadığı değerlendiriliyor.

Ab’nin yukarıda bahsedilen DGP tedbirlerinin, jeopolitik bir güç eylemi olmadığı yorumlanıyor. Ama Ab’nin jeopolitik eyleminin, Rusya’dan enerji özerkliğini elde ettikçe güçleneceği ihtimaller arasında. Bu süreçte Ab’nin Ukrayna’ya aday statüsü teklifi en önemli jeopolitik hamlesidir. Türkiye’nin AB üyelik sürecindeki tecrübesinde bilindiği üzere, adaylık statüsünün işleyişi bu şekilde değildir. Ancak bu hamlenin de savaşın ortaya çıkardığı bir istisna olduğu muhakkaktır.

Ab’nin jeopolitik eylem girişimlerinden bahsedilebilir. Ama Borrell’in,“jeopolitik Avrupa’nın Doğuşu” iddiasının henüz tam gerçekleşmediğini söylemek yanlış olmayacaktır.