Astronomi ve matematiğin kutbu: Ali Kuşçu

OSMANLı İMPARATORLUĞU’NDA MATEMATİK VE ASTRONOMİ ALANıNDAKİ ÇALıŞMALARA Canlılık KAZANDıRAN TÜRK ASTRONOM, MATEMATİKÇİ VE DİL BİLİMCİ ALİ KUŞÇU, ÇOK KıYMELİ ESERLERE İMZA ATAN BİR ALİM OLARAK TARİHE GEÇTİ.

asıl adı “Alaeddin Ali” olan matematikçi ve dil bilimci Ali Kuşçu’nun, doğum yeri ve tarihi tam olarak bilinmemekle beraber 15’inci yüzyıl başlarında Semerkant’ta doğduğu tahmin ediliyor. Babası, Timur İmparatorluğu’nun sultanı, matematikçi ve astronomi bilgini Uluğ Bey’in kuşçusu olduğu için ailesi “kuşçu” lakabıyla bilinen Ali Kuşçu, Timurlular devrinde Semerkant’ta yetişti ve daha sonra Osmanlı Devleti’nde büyük bir şöhret sahibi oldu.

İLİM İÇİN ÇİN’E GÖNDERİLDİ

Kendisi de büyük bir alim olan Uluğ Bey, Kuşçu’ya babası vasıtasıyla tahsil için Maveraünnehir’e giden Kadızade-i Rumi aracılığıyla ders verdi. Kuşçu, matematik ve astronomi alanındaki temel bilgileri Semerkant’ta Uluğ Bey, Kadızade-i Rumi ve Gıyaseddin Cemşid’den aldı.

Gizlice Kirman’a giden Kuşçu, buradaki ulemaların derslerinde eğitimine devam etti. Kirman’da kaldığı dönemde, “Şerhu’t-tecrid” eserini kaleme alan Kuşçu, bunu Ebu Said Han’a sundu. Tez mahiyetinde yazdığı ve ayın şekillerini anlatan Hallü’l-eşkali’lkamer adlı bir de risale kaleme

alan Kuşçu, daha sonra Uluğ Bey’in yanına döndü, bu çalışmasını sunduğu hocasının takdirini kazandı.

Kuşçu, Semerkand Gözlemevi’nin müdürü olan Kadızade-i Rumi’nin hayatını kaybetmesi üzerine gözlemevinin başına geçti. Ardından Kuşçu, “Uluğ Bey Zici” adlı kitabın tamamlanmasına yardımcı oldu. Rasathanede çeşitli çalışmalar yapan Kuşçu, Uluğ Bey tarafından ilmini ilerletmek üzere Çin’e gönderildiği, dönüşünde de dünyanın yüz ölçümünü ve meridyeni hesap ettiği biliniyor.

1472’de İSTANBUL’A GELDİ

Ali Kuşçu, Uluğ Bey’in 1449’da öldürülmesinden sonra Semerkant’tan ayrılarak, hac

maksadıyla Mekke’ye giderken Tebriz’e uğradı. Burada Akkoyunlu Hükümdarı Uzun Hasan’dan büyük ilgi gördü ve elçilik göreviyle Fatih Sultan Mehmet Han’a gönderildi. Kuşçu, elçilik görevini tamamladıktan sonra, ilminin hayranı olan Fatih Sultan Mehmet’in ısrarıyla 1472’de İstanbul’a geldi.

Osman Padişahı Fatih Sultan Mehmet, 1473’te Uzun Hasan’ın üzerine yaptığı seferde yanında götürdüğü Ali Kuşçu’yu, dönüşte Ayasofya Medresesi’ne müderris olarak atadı. İstanbul’da astronomi ve matematik alanındaki çalışmalara canlılık getiren Ali Kuşçu’nun derslerini ilim adamlarının dahi takip ettiği biliniyor.

MATEMATİK ve ASTRONOMİ ALANINA CANLILIK GETİRDİ

Osmanlı İmparatorluğunda matematik ve astronomi alanındaki çalışmalara canlılık kazandıran Ali Kuşçu, Fatih Külliyesi’nin ders programlarını Molla Hüsrev’le birlikte hazırlayarak astronomi ve matematik dersleri verdi, İstanbul’un enlem ve boylamını ölçüp çeşitli güneş saatleri yaptı. İstanbul’un 60 derece olarak belirlenen boylam değerini düzeltip 59 derece, enlemini de 41 derece 14 dakika olarak belirleyen Kuşçu’nun Fatih Camisi’nde güneş saati de bulunuyor.

Ali Kuşçu’nun medreselerde matematik derslerinin okutulmasında önemli rolü oldu. Verdiği dersler çok rağbet gördü ve önemli bilim adamları tarafından da izlendi. Ayrıca dönemin matematikçilerinden Sinan Paşa da öğrencilerinden Molla Lütfi aracılığı ile Ali Kuşçu’nun derslerini takip etti. İstanbul’da 16 Aralık 1474’te vefat eden Ali Kuşçu, Eyüp Sultan Türbesi civarına defnedildi. Kuşçu’nun yetiştirdiği talebeler arasında torunu Mirim Çelebi ile Molla Lutfi bulunuyor. (aa)

geçen yıl gerçekleştirilen su ürünleri ihracatı yüzde 58 artarak 120 milyon 153 bin dolara ulaştı. Doğu Karadeniz İhracatçılar Birliği (DKİB) Yönetim Kurulu Başkan Yardımcısı Ahmet Hamdi Gürdoğan, Trabzon’dan geçen yıl 21 ülkeye su ürünü ihraç edildiğini belirtti. Kentten 2022’de 11 bin 51 ton karşılığında 75 milyon 913 bin dolarlık su ürünü dış satımı yapıldığını aktaran Gürdoğan, “İlimizden geçen yıl ise 20 bin 973 ton su ürünü ihraç edilerek 120 milyon 153 bin 527 dolar kazanç sağlandı.

EN BÜYÜK MÜŞTERİ RUSYA

Su ürünleri ihracatı önceki yıla oranla miktarda yüzde 90, değerde yüzde 58 arttı.”diye konuştu. Gürdoğan, kentin su ürünleri ihracatında Rusya Federasyonu’nun başı çektiğini vurgulayarak, söz konusu ülkeye 72 milyon 611 bin 285 dolar karşılığı 13 bin 480 ton su ürünü ihraç edildiğini kaydetti. Rusya Federasyonu’nu 32 milyon 439 bin 990 dolarla Vietnam, 2 milyon 403 bin 170 dolarla Japonya’nın takip ettiğini bildiren Gürdoğan, önceki yıldan farklı Myanmar, Beyaz Rusya, İsveç, Mısır, Birleşik Arap Emirlikleri ve Malezya’ya da geçen yıl su ürünü satıldığını söyledi. Trabzon - aa