AİHM kimin için var (Olmalı)?

AHMET SAİD AYDİL

AİHM’IN, -o zaman ki adıyla Avrupa İnsan Hakları Komisyonunun- uluslararası insan hakları bağlamında esastan ele aldığı ilk bireysel başvuru davalarından biri 1960 tarihli De Becker/belçika kararıdır. Belçika mevzuatının başvuran gazetecinin ifade özgürlüğü üzerindeki kapsamlı ve her şeyi kapsayan etkileri nedeniyle, ifade özgürlüğünü düzenleyen 10. maddenin ihlal edildiği sonucuna varmıştı. Komisyon’a göre bu kısıtlama:

“Avrupa Konseyi demokrasilerinin idealleri ve gelenekleri ile uzlaştırılabilir görünmemektedir ve .... Madde 10(2) anlamında ‘demokratik bir toplumda gerekli olanın’ ötesine geçmiştir.”

De Becker kararı, Avrupa’nın temel demokratik değerleri söz konusu olduğunda, Strazburg’un ulusal bir perspektife ya da demokratik olarak kabul edilmiş mevzuattan kaynaklanan bir pozisyona basitçe boyun eğmeyeceğini göstermiştir.

İlk dönemde öne çıkan ve “Belgian Linguistic Cases” olarak da anılan bir başka davada Komisyon şunları belirtmiştir:

“Mevzuatın söz konusu Devlette siyasi ve hukuki hayatın önemli bir meselesini düzenliyor olması, Belçika Hükümeti tarafından önerilen yorum ilkesini desteklemez. Bu ilke ancak söz konusu mevzuatın imzacı devletlerin tamamında veya çoğunda geleneksel olan bir sistemi somutlaştırması halinde uygulanabilir.”

Bu davaların her ikisi de Strazburg’un ulusal makamların, yasal dayanakları olsa bile, sözleşmeye göre “hatalı” kararlarına ilişkin“düzeltici”bir işlev üstlendiğini göstermektedir. Bu, Mahkeme’nin “meşruiyet oluşturma aşaması” idi.

1980’lere gelindiğinde Strazburg artık “Avrupa’nın yarı anayasal mahkemesi” olarak ün yapmıştı. En azından Batı Avrupa’da, Mahkeme artık Sözleşme kapsamındaki konularda üstün otorite olarak görülüyordu.

AİHM bugünkü güveni nasıl kazandı ve bu güvenin kaynağı neydi? Mahkeme nasıl oldu da yeni kurulan “devletler üstü bir anayasal sistem” için devletlerin ve toplumların rızasına sahip oldu?

Bu sorunun cevabını gelecek yazıda arayalım.