COFA’NıN SONU MU?

ABd’nin Pasifik bölgesinde 1986’dan beri öncülüğünü yaptığı COFA’NıN (Compacts of Free Association - (Kompakt Serbest Anlaşması) sonlandırılacağı tartışılıyor.

COFA öncelikle ABD ile Mikronezya Federal Devletleri ve Marshall Adaları Cumhuriyeti’yla 1986’dan 2023’e kadar malî yardım taahhüdünü kapsıyor. ABD sonra COFA’YA benzer bir anlaşma olan CORA’Yı (Compacts of Review Agreement – Kompakt İnceleme Anlaşması) Palau Cumhuriyeti ile imzaladı. ABD ve Palau’nun aynı kapsamdaki anlaşması 2018 – 30 Eylül 2024 tarihleri arasında geçerli.

Her iki anlaşma COFA şeklinde tabir ediliyor. ABD yönetimi, COFA ülkeleriyle ilişkilerini “Kompakt Hibe Yardımı” ve “Kompakt Güven Fonları” üzerinden yürütüyor.

“Abd’nin Marshall Adaları’nda 1946-1958 yılları arasında gerçekleştirdiği atom test programları” geçmişi mevcut. Her ne kadar her üç ülke de 22 Mayıs 2023’te COFA’NıN uzatılmasının imzalanmasının üzerinden aylar geçmesine rağmen, ABD Kongresi’nin finansman yardımını hâlen onaylamaması COFA’NıN bir daha uzatılmayacağı ihtimalini güçlendiriyor. Ayrıca Abd’nin zikredilen nükleer geçmişi de buna eklenebilir.

ABD Senatosu’nun COFA’NıN yürürlükten kaldırılmasını 8 Mart 2024’te tartışmaya başladığı aktarılıyor. Yani “Senato’nun üçüncü (20 yıllığına) defa her üç ülke için finansman yenilemesini onaylamayacağı” üzerinde duruluyor. Hal bu ki COFA, Abd’nin 1986’dan beri Pasifik’teki varlığını güçlendiren unsurlardan. Ancak COFA’NıN ABD İçişleri Bakanlığı’nca yürütülmesi, muhtevasının idarî ve malî açıdan karışık olması vb. zahirî nedenler Anlaşma’nın sonlandırılması veya uzatılmaması için ileri sürülüyor.

Birde COFA’NıN yenilenmemesi, taraf ülkelerin ABD’DE yaşayan vatandaşlarını gelecek hususunda telaşlandırabileceği muhtemeldir. Dolayısıyla Anlaşma’nın yenilenme(me)sinin, ABD’DE yaşayan taraf ülkelerin diasporasını da yakından ilgilendiriyor.

COFA’NıN imzalanmasının etkisiyle 1986’dan itibaren ABD’YE bağlı özerk statüdeki “Guam Adası ve Amerikan Samoa Adası’yla ABD, Pasifik’te yeni bir etki alanı” meydana getirmişti.

Diğer taraftan Çin’in Hint-pasifik’te artan etkisi hatırlandığında, Abd’nin COFA’Yı yenileme arzusunu farklı değerlendirmesine yol açtığı düşünülüyor. Çin’in Tayvan’la sorunu herkesin malûmu. Palau ve Marshall Adaları, Tayvan’ı tanıyorlar. Ancak Çin her iki ülkeyle ilişkilerini Tayvan sorunu dışında geliştirmeye çalışıyor. Buna Çin’in, Abd’yle Pasifik ülkelerinin muhtelif ilişkilerini aşındırma gayretini de eklemek gerek. Dolayısıyla “COFA’NıN yenilenmemesinin oluşturacağı riskler hakkında ABD makamlarına çeşitli kanallardan yazılı ve sözlü birçok mesaj gönderildi”. Yani COFA’NıN yenilenmemesiyle, Abd’nin Pasifik’teki konumunu kaybedeceğine işaret ediliyor. Yine bu hususta Kongre üyeleri arasında da yaşanılan fikir ayrılıklarına dikkat çekiliyor. Elbette bundan Çin’in kârlı çıkacağı ihtimallerdendir.

Bununla birlikte “Abd’nin Marshall Adaları’ndan Bikini Atoll halkını, nükleer testler yapmak için 6 Mart 1946’da yerlerinden göç ettirmesi ve Abd’nin 1 Mart 1954’teki Bravo Testi isimli denemenin ardından binlerce Marshallı’nın nükleer serpintiye maruz kaldığı” tarihî gerçekliklerdir. COFA ülkeleri için Anlaşma’nın uzatılması, olumsuz etkilendikleri nükleer testlerin bir nev-î telafisi olarak da yorumlanabilir. Aynı zamanda bu ülkeler, bölgede ABD ve Çin arasındaki rekabetten yararlanma yolunu da arıyor olabilirler.

ABD makamlarının COFA’Yı imzaladıkları halde, onaylamamalarında ya yaklaşan ABD seçimlerinin etkisi ya da Pasifik’te COFA’NıN yerine daha çok ülkeyi kapsayan bir anlaşmayı öngörmeleri olasıdır. Abd’nin ismi zikredilen ülkelerle COFA üzerinden elde ettiği kazanımlarını kaybetmemek ve Çin’e karşı Pasifik’te mevcut konumundan gerilememek için stratejisini ortaya koymalıdır. Aksi takdirde ABD, Hint-pasifik’te artan etkiye sahip Çin’in politikalarının gerisine düşebilir. Bu da bölgesel bir değişimin, uluslararası dengeleri etkileyebileceği anlamına gelir. Çin’in de Abd’deki COFA sürecini dikkatle takip ettiği kuvvetle muhtemeldir.

*Compakt: Bir veya birkaç devletin sınırlı muhtevadaki anlaşması.