SOMALILANDETIYOPYA ANLAŞMASı İ
ngiltere’nin eski Protektorası Somaliland, Birleşik Krallık’tan 26 Haziran 1960’ta bağımsızlığını aldı. Bağımsızlıktan tam 1 ay sonra, Somaliland ve Somali 1 Temmuz 1960’ta birleştiler. Her iki ülke birleşme tarihine kadar Birleşmiş Milletler’in gözetiminde İtalya’nın vesayeti altında yönetildi. Birleşmeyle Somali Cumhuriyeti kuruldu.
1991’de tek taralı bağımsızlığını ilan eden Somaliland, uluslararası hukuktaki ifade ile daha çok “de facto”olarak tanınıyor. De facto ise, irade belirtmeksizin tanınıp ilişkilerin yürütülmesi şeklinde tanımlanıyor. Yani “de jure” / resmi tanınma değil.
Somaliland yönetimi kendisini ayrıldığı Somali’den ve çevre ülkelerdeki iç karışıklıklardan uzak tutmaya çalışıyor. Bu anlamda önemli coğrafi konumundan dolayı da Basra Körfezi’ndeki Arap ülkeleri ile güvenlik stratejilerini geliştirmek ve ekonomik ilişkilerini derinleştirmeye yöneliyor.
Somaliland Parlamentosu Şubat 2017’de aldığı bir kararla, liman kenti Berbera’da Birleşik Arap Emirlikleri’ne askerî üs ve deniz üssü verilmesini onaylamıştı. Anlaşma ile Berbera limanı ile Dubai limanları arasında 30 yıllık ilişki öngörülüyor (Yeni Asya, 06.03.2018).
Her ne kadar Somaliland uzak durmaya çalışsa da, bölgesel sorunlarla ilgili durumda. Denize kıyısı bulunmayan Etiyopya, Kızıldeniz’e erişim konusunda Somaliland ile 2 Ocak 2024’te Anlaşma (Ortaklık ve İşbirliği Mutabakat Muhtırası) imzaladı. Bu Anlaşma’nın imzalanmasından bir hafta sonra yani 8 Ocak 2024’te iki ülke askerî işbirliği görüşmelerine başladılar. Elbette bu gelişmeler Afrika Boynuzu’ndaki gerilimi arttırıyor.
Somaliland 1991’de tek taralı bağımsızlığını ilan etse de, herhangi bir ülke tarafından tanınmıyor. Hâl-i hazırda Somaliland, yarı özerk Puntland gibi Somali’nin toprakları kabul ediliyor. Somaliland-etiyopya Anlaşması, Addis Ababa yönetiminin artık Somaliland’i bağımsız bir ülke şeklinde tanıdığı anlamına geliyor. Böylece Anlaşma, Somali’nin toprak bütünlüğünün ve egemenliğinin ihlali olarak değerlendiriliyor.
Gelişmeler üzerine Somali devlet başkanı Hasan Şeyh Mahmud, bölgenin stratejik aktörlerinden Eritre’yi 9 Ocak 2024’te ziyaret etti. Mahmud “Somaliland-etiyopya Anlaşması’nı şiddetle reddettiğini”belirtti. Mahmud, Somaliland-etiyopya Anlaşması’na karşılık olarak, “Somali-eritre ilişkilerinin güçlendirilmesi ve işbirliğinin ilerletilmesi”nin önemine vurguluyor. Eritre devlet başkanı Isaias Afwerki’nin de benzer görüşte olduğu biliniyor.
Eritre de 30 yıl süren bir savaşın ardından Etiyopya’dan 1993’ten ayrılarak bağımsızlığını ilan etmişti. Böylece Etiyopya’nın denizle bağlantısı kesilmiş oldu.
Afrika Boynuzu’nda Somaliland-etiyopya ile Somali-eritre arasında artan kutuplaşma ve gerginlik karşısında “Afrika Boynuzu ve Abd’den Somali’nin toprak bütünlüğüne ve egemenliğine saygı çağrısında bulunuldu”. Ancak bu uluslararası çağrılar, Etiyopya Başbakanı Abiy Ahmed’in“ülkesinin varlığının Kızıldeniz’e bağlı olduğu”nu söylemesini engelleyemedi. Yine Ahmed “Etiyopya’nın komşu ülkeleri işgal etmeyeceğini söylemesine rağmen, liman erişim talebinden vazgeçmeyeceği” hususunda ısrarlı.
Basına kısmen sızan Anlaşma’nın muhtevasında “Somaliland’in 50 yıllığına 20 km’lik kıyı şeridini Etiyopya’ya ticarî denizcilik ve askerî üs kurması için erişim sağlamak üzere kiralandığı” yer alıyor.
Dünya’nın en izole devletlerinden biri olan Eritre ise “bağımsızlığından beri Afwerki tarafından demir yumrukla yönetiliyor ve Afrika’nın ‘Kuzey Koresi’” şeklinde tanımlanıyor.
Afrika Boynuzu’ndaki gerginliğin Aden Körfezi, Mendeb Boğazı ve Kızıldeniz deniz yolunun güvenliğini tehlikeye atması muhtemeldir. Zaten bir süredir Yemen’deki Husiler, İsrail’in Gazze’yi işgalini sebep göstererek Kızıldeniz’deki gemi geçişlerine saldırılar düzenliyorlar.
Arap Birliği ve Afrika Birliği, Anlaşma’yı 4 Ocak 2024’te kınayıp reddettiler. Ancak Afrika Boynuzu’ndaki ülkeler arasındaki sorun(lar)a henüz çözüm üretebilmiş değiller.