‘પાાદુુકાા-પાૂજન’
ત્રેેતાાયુુગમાંાȏ ચૌૌદ વર્ષષ સુુધીી શ્રીીરાામાંનીી ચૌરાણપાાદુકાાનીુȏ સ્થાાપાની કારાીનીે ભરાતાે રાાજ્યુધીુરાા સુȏભાળીી તાે પાછીી આજનીા યુુગમાંાȏ વિવધીાનીબાાબાુનીી પાાદુકાાભવિō ચૌચૌાષનીો વિવર્ષયુ બાનીી છીે.
વર્ષો પાહેેલાંાȏ કાોઈનીાયુ ઘરામાંાȏ ભગવાની વિસુવાયુ ભાગ્યુે અન્યુ તાસુવીરા માંૂકાવામાંાȏ આવતાી એટલાંે વિવધીાનીબાાબાુનીા ઘરામાંાȏ એકાે વડીીલાંનીી તાસુવીરા ની હેોયુ એ સ્વાભાવિવકા વાતા હેતાી. એવા ઘરામાંાȏ કાાકાાનીાȏ પાગરાખાંાȏનીુȏ પાૂજની થાાયુ એ સુૌ માંાટે અચૌરાજનીી વાતા હેતાી.
વિવધીાનીબાાબાુએ એમાંનીા શયુનીખાંȏડીમાંાȏ એકા બાેઠકા પારા લાંાલાં રાેશમાંી વસ્ત્રે પારા કાાકાાનીાȏ પાગરાખાંાȏનીી સ્થાાપાનીા કારાી હેતાી. દરા વર્ષે ચૌȏદની અનીે ધીૂપાથાી એનીુȏ પાૂજની કારાતાા.
ગરામાંીમાંાȏ પાાકાી સુડીકા પારા ખાંલ્લાુ ા પાગે ચૌાલાંવામાંાȏ કાવે ી તાકાલાંીફ પાડીે એટલાંે જે કાોઈ એમાંનીી પાાસુે સુહેાયુ માંાગȏ વા જાયુ એનીે વિવધીાનીબાાબાુ બાીજુȏ કાશુȏ આપાે કાે નીા આપાે એકા જોડી ચૌપાȏ લાં લાંવે ાનીા પાસુૈ ા જરૂરા આપાતાા.
વિવધીાનીબાાબાુનીો આશયુ સુારાો અનીે સુાચૌો હેતાો.
કાેટલાંાયુ લાંાચૌારા ગરાીબા, વિભખાંારાી કાે સુહેાયુ માંાȏગવાવાળીા, જરૂરિરાયુાતામાંȏદ સુગાȏસુȏબાȏધીીઓનીે નીવી ચૌȏપાલાંો ખાંરાીદીનીે આપાે ત્યુારાે કાહેેતાા, “નીાનીપાણથાી કાાકાાએ શીખાંવાડ્યુંુȏ છીે કાે, અન્નદાની કાે વસ્ત્રેદાની જ પાુણ્યુનીુȏ કાામાં નીથાી. ગરામાંીમાંાȏ, ઠંડીીમાંાȏ ચૌȏપાલાંોનીુȏ દાની પાણ ભારાે માંહેત્વનીુȏ.”
વાતા જાણે એમાં હેતાી કાે, વિવધીાનીબાાબાુનીા કાાકાા એમાંનીા વિપાતાાજીનીી જેમાં ખાંાસુ બાુવિŬમાંાની નીહેોતાા. એ જે કાામાં હેાથામાંાȏ લાંે એ કાામાં ક્યુારાેયુ સુફળી થાતાુȏ નીહેં. ક્રમાંશઃ કાાકાા વિનીષ્ફળી, નીકાામાંા સુાવિબાતા થાવા માંાȏડ્યુંા. અȏતાે સુȏયુુō પારિરાવારાનીી ખાંેતાીવાડીી સુȏભાળીવાનીુȏ કાામાં કાાકાાનીા ફાળીે આવ્યુુȏ.
બાહેારાનીા કાામાંમાંાȏ કાાકાાનીી વિનીષ્ફળીતાા છીતાાȏ ઘરાનીુȏ કાામાં એ કાેવી સુરાળીતાાથાી કારાતાા એ નીાનીકાડીા વિવધીાનીે જોયુુȏ હેતાુȏ.
કાાકાી ઘરાનીુȏ બાધીુȏ કાામાં સુȏભાળીતાાȏ. આખાંો રિદવસુ ચૌાલાંતાુȏ રાસુોડીુȏ સુમાંેટતાાȏ રાાતા પાડીતાી. એ પાછીી દાદીનીા પાગ દબાાવવાનીાȏ. આખાંો રિદવસુ કાામાંનીે લાંીધીે કાાકાીનીી કામાંરા જકાડીાતાી ત્યુારાે વિવધીાનીે કાાકાાનીે કાાકાીનીા પાગ દબાાવતાા, ઘૂȏટણ પારા માંલાંમાં લાંગાવતાા જોયુા હેતાા. વિવધીાની સુમાંજતાો કાે, કાાકાાએ જો કાાકાીનીી તાવિબાયુતાનીુ ધ્યુાની ની રાાખ્યુુȏ હેોતા તાો આ સુȏયુુō પારિરાવારા ક્યુારાનીો વીખાંરાાઈ ગયુો હેોતા.
આખાંા રિદવસુનીા થાાકાેલાંાȏ કાાકાી સુવારાે વહેેલાંાȏ ની ઊઠી શકાે તાો સુવારાે ઊઠીનીે કાાકાા ચૌાનીુȏ તાપાેલાંુȏ ચૌઢાાવતાા, ઘરાનીા નીોકારા-ચૌાકારાથાી માંાȏડીીનીે સુૌનીે ચૌા આપાી છીોકારાાȏઓનીે નીાસ્તાો બાનીાવી આપાતાા.
બાપાોરાે ખાંેતાીવાડીી, નીારિરાયુેળીી સુȏભાળીતાા. ઘી-દૂધી, માંાખાંણ સુૌ ખાંાતાાȏ પાણ ગૌશાળીાનીુȏ ધ્યુાની તાો કાાકાા જ રાાખાંતાા. એ ઉપારાાȏતા માંહેેમાંાનીોનીી આગતાાસ્વાગતાા જેવા કાેટલાંાયુ કાામાં કાાકાાનીા માંાથાે. પાણ, એ કાામાંમાંાȏ પાૈસુા ક્યુાȏ માંળીે એટલાંે કાાકાા ની-કાામાંા ગણાતાા.
કાાકાા સુાવ નીકાામાંા કાહેેવાતાા છીતાાȏ વારા-તાહેેવારાે, લાંગ્નપ્રસુȏગે રિદવસુ-રાાતા જોયુા વગરા વિવવિવધી વિમાંષ્ટાાન્ન બાનીાવવામાંાȏ એમાંનીો કાોઈ જોટો નીહેોતાો.
સુહેેજ નીવરાા પાડીે કાે ચૌબાૂતારાા પારા કાબાૂતારાો ટોળીે વળીે એમાં કાાકાાનીી આસુપાાસુ છીોકારાાȏઓ ટોળીે વળીતાાȏ. સુાȏજ પાડીે છીોકારાાȏઓનીે વાતાાષ કાહેેતાા. કાાકાાનીે છીોકારાાȏઓ બાહુ વહેાલાંાȏ. એમાંાȏ સુૌથાી વહેાલાંો વિવધીાની. વિવધીાની નીાનીપાણથાી જ શાȏતા અનીે ભણવામાંાȏ હેંવિશયુારા.
જ્યુારાે વિવધીાનીનીે વિશષ્યુવૃવિŧ માંાટે પાાȏચૌ માંાઇલાં દૂરાનીી સ્કાૂલાંમાંાȏ જવાનીુȏ થાયુુȏ ત્યુારાે ઘરામાંાȏ સુમાંસ્યુા સુજાષઈ, વિવધીાની જાયુ કાેવી રાીતાે? એ સુમાંયુે ગાડીીઓ નીહેોતાી. ઘરાનીુȏ એકા માંાત્રે સુાધીની સુાઇકાલાં જે વિપાતાાજી વાપારાતાા. પાણ, કાચૌેરાીનીુȏ કાામાં છીોડીીનીે એ આવી ની શકાે. બાાકાી રાહ્યાા કાાકાા. કારાવુȏ શુȏ?
“વિવધીાનીનીે ખાંભે બાેસુાડીીનીે હું લાંઈ જઈશ.” ની-કાામાંનીા કાાકાાએ રાસ્તાો કાાઢ્યોો.
વિશષ્યુવૃવિŧનીી પારાીક્ષાા પાૂરાતાા જ નીહેં, વિશષ્યુવૃવિŧનીા વગો ભરાવા આખાંા માંવિહેનીા સુુધીી કાાકાા વિવધીાનીનીે ખાંભે બાેસુાડીીનીે હેરિરાપાુરા લાંઈ જતાા. કાાકાા પાાસુે ચૌȏપાલાંો નીહેોતાી. ગરામાંીનીા રિદવસુોમાંાȏ ખાંુલ્લાા પાગે ચૌાલાંવામાંાȏ કાેવુȏયુ કાષ્ટા પાડ્યુંુȏ હેશે? પાગમાંાȏ છીાલાંાȏ પાડ્યુંાȏ હેશે !? ખાંેતાીવાડીીમાંાȏ કાામાં કારાતાા લાંોકાો ભાગ્યુેજ ચૌȏપાલાંો પાહેેરાતાા. વળીી કાાકાા ક્યુાȏ કાારાોબાારા સુȏભાળીતાા કાામાંનીા માંાણસુ હેતાા? ગામાંનીા પાાȏચૌ લાંોકાો વચ્ચેે એમાંનીી ઊઠકાબાેઠકાેયુ નીહેોતાી. ભલાંા એમાંનીે વળીી ચૌȏપાલાંનીી શી જરૂરા, એટલાંે કાાકાા માંાટે ચૌȏપાલાં લાંેવાનીો વિવચૌારા સુુŬાȏ કાોઈનીે ની આવ્યુો.
વિવધીાની ભણે ત્યુાȏ સુુધીી કાાકાા સ્કાૂલાં પાાસુેનીા ઓટલાંા પારા બાેસુતાા. વિવધીાની આવે
એટલાંે એનીે
નીાસ્તાો કારાાવી, ચૌા પાીનીે વિવધીાનીનીે ખાંભે બાેસુાડીીનીે પાાછીા ઘરા તારાફ કાાકાાનીી દડીમાંજલાં શરૂ થાતાી.
“કાાકાા, માંનીે ખાંભે બાેસુાડીીનીે ચૌાલાંવામાંાȏ તામાંારાા પાગનીી શી દશા થાઈ છીે?” વિવધીાનીનીો અવાજ રૂંધીાતાો. પાણ, ખાંુલ્લાા પાગે દસુ માંાઇલાં ચૌાલાંવા કારાતાાȏ કાાકાાનીે વિવધીાનીનીી ભણવાનીી જવાબાદારાી ઘણી વધીુ લાંાગતાી.
“માંનીે શુȏ તાકાલાંીફ, ભલાંા? માંારાે તાો આમાંતાેમાં આȏટાફેરાા જ. તાારાી જેમાં ભણવામાંાȏ કાે ભાઈનીી જેમાં કાચૌેરાીનીા કાામાંમાંાȏ ક્યુાȏ માંગજ ચૌલાંાવવાનીુȏ છીે?
“એકાવારા તાુȏ પારાીક્ષાા પાાસુ કારાીનીે હેાઇસ્કાૂલાંમાંાȏ ભણવા જઈશ, માંોટો ઑરિફસુરા બાનીીશ, અમાંારાા વȏશનીુȏ નીામાં ઉજાળીીશ, એ કાંઈ નીાનીી વાતા છીે ! તાુȏ કામાંાયુ ત્યુારાે માંારાા માંાટે ચૌȏપાલાં ખાંરાીદી લાંાવજે.”
“કાાકાા, ચૌȏપાલાં તાો લાંઈ આવીશ, પાણ તામાંે પાહેેરાશો ખાંરાા?”
“હેા રાે, કાેમાં નીહેં? નીકાામાંા માંાણસુો જાતાે ચૌȏપાલાં ની ખાંરાીદે પાણ કાોઈએ આપાેલાંા તાો પાહેેરાી શકાે નીે?” કાાકાા સુરાળીતાાથાી બાોલ્યુા.
વિવધીાનીનીે વિશષ્યુવૃવિŧ માંળીી ત્યુારાે ગામાંભરામાંાȏ સુમાંાચૌારા ફેલાંાઈ ગયુા.
“સુાȏભળ્યુુȏ છીે કાે તામાંારાા ભત્રેીજાનીે વિશષ્યુવૃવિŧ માંળીી?” કાોઈએ વિપાતાાજીનીે સુવાલાં કાયુો એનીી સુાથાે ગાલાં પારા સુણસુણતાો તામાંાચૌો પાડ્યુંો.
“વિવધીાની માંારાો ભત્રેીજો નીહેં દીકારાો છીે એ જાણતાો નીથાી ? ખાંભે બાેસુાડીીનીે લાંઈ જવાનીી માંનીે ફુરાસુદ નીથાી તાો શુȏ એ માંારાો દીકારાો માંટી ગયુો? જા, હેવે આખાંા ગામાંમાંાȏ જઈનીે કાહેી આવ કાે, માંારાા ભત્રેીજાનીે નીહેં માંારાા દીકારાાનીે વિશષ્યુવૃવિŧ માંળીી છીે.”
કાદાચૌ પાહેેલાંીવારા વિપાતાાજીનીે વિવધીાની એમાંનીો દીકારાો છીે એ વાતાનીો ગવષ થાયુો કાે જાણ થાઈ?
વિપાતાાજીનીી વાતા સુાȏભળીીનીે કાાકાા હેસ્યુા હેતાા. એમાંનીે યુાદ હેતાુȏ કાે, વિવધીાનીનીો જન્માં થાયુો ત્યુારાે માંાનીી બાચૌવાનીી શક્યુતાા નીહેોતાી. વિવધીાનીનીા વિપાતાાએ કાાકાીનીે બાોલાંાવીનીે વિવધીાની સુંપ્યુો હેતાો. આજથાી આ દીકારાો તાારાો, પાછીી સુૌનીો. નીસુીબાજોગે માંા બાચૌી ગઈ, પાણ વિવધીાની કાાકાા-કાાકાી પાાસુે જ ઉછીયુો.. આજે વિવધીાનીનીે વિશષ્યુવૃવિŧ માંળીી ત્યુારાે વિપાતાાજીનીે યુાદ આવ્યુુȏ કાે વિવધીાની એમાંનીો દીકારાો છીે?
એ પાછીી તાેરા-ચૌૌદ વર્ષષનીી ઉંમાંરાથાી વિવધીાનીે પાોતાાનીી વિનીષ્ઠાા અનીે બાુવિŬથાી સુફળીતાા માંેળીવી, ઊȏચૌા હેોદ્દાા પારા કાામાં કાયુુɖ એ જોવા વિપાતાાજી ની રાહ્યાા.
વિવધીાનીબાાબાુનીે નીોકારાી માંળીી તાે પાછીીયુ કાાકાા ગામાંથાી ઘી-ગોળી, ચૌોખાંા, નીારિરાયુેળી લાંઈનીે આવતાા.
વિવધીાનીબાાબાુ આવે ત્યુારાે કાાકાા-કાાકાી માંાટે માંેવા-માંીઠાઈનીી સુાથાે કાાકાાનીી શ્વાાસુનીી તાકાલાંીફ માંાટે દવાઓ લાંાવતાા. કાાકાા ભારાે ખાંુશ. વિવધીાની માંાટે આશીવાષદનીો ખાંજાનીો ખાંોલાંી દેતાા.
વિવધીાનીબાાબાુનીી વધીતાી ઉંમાંરા સુાથાે કાાકાા સુાવ ખાંખાંડીી ગયુા. હેવે શહેેરા જવુȏ માંુશ્કાેલાં હેતાȏ.ુ બાદલાંાતાી નીોકારાીનીા લાંીધીે વિવધીાનીબાાબાુનીે આજે કાટકા તાો કાાલાંે કાોરાાપાુટ રાહેેવાનીુȏ થાતાુȏ. કાાકાા-કાાકાીનીુȏ સ્વાસ્થ્યુ હેવે એકા શહેેરાથાી બાીજા શહેેરા ફરાવાનીી ઝાાકા ઝાીલાંે એવુȏ નીહેોતાુȏ. શ્વાાસુનીી બાીમાંારાી વધીતાી ચૌાલાંી એમાં કાાકાાનીુȏ હેરાવાફરાવાનીુȏ ઓછીુȏ થાતાુȏ ગયુુȏ. ઈશ્વારાનીા દરાબાારાનીુȏ તાેડીુȏ નીજીકા દેખાંાતાુȏ હેતાુȏ. વિવધીાનીબાાબાુ ઊભાઊભ કાાકાાનીે ભાવતાાȏ રાસુગુલ્લાા લાંઈનીે માંળીવા દોડ્યુંા.
કાાકાાનીે માંળીવા ભત્રેીજો આવ્યુો છીે એ સુાȏભળીીનીે આસુપાાસુનીા સુૌ એકાઠા થાયુા.
“એ ભત્રેીજો નીહેં, દીકારાો છીે માંારાો.” કાાકાાનીા અવાજમાંાȏ જોશ આવી ગયુુȏ.
“હેા ભાઈ હેા. દીકારાો .... કાોઈ ઇચ્છીા
છીે બાાકાી? કામાંાઉ દીકારાો આવ્યુો છીે, તામાંારાી સુઘળીી ઇચ્છીાઓ પાૂરાી થાશે.”
“એકા જોડીી ચૌȏપાલાં પાહેેરાવાનીી ઇચ્છીા ઘણાȏ સુમાંયુથાી હેતાી. માંોટાભાઈ જેવો તાો હું નીા બાનીી શક્યુો, પાણ ચૌȏપાલાં પાહેેરાીનીે એકાવારા એમાંનીી જેમાં ચૌાલાંવુȏ’તાુȏ. વિવધીાની નીાનીો હેતાો ત્યુારાે કાહેેતાો કાે એ લાંાવી આપાશે. કાદાચૌ ભૂલાંી ગયુો લાંાગે છીે નીહેંતારા એકા જોડી ચૌȏપાલાં તાો એ ખાંરાીદીનીે લાંાવ્યુો જ હેોતા. હેવે તાો પાગમાંાȏ સુોજા વધીી ગયુા છીે. કાદાચૌ વૈદ્યનીી દવાથાી સુોજા ઓછીા થાાયુ નીે પાહેેરાી શકાું તાો નીસુીબા.”
કાાકાાનીી વાતા સુાȏભળીીનીે રિદલાંમાંાȏ શારાડીી ફરાી ગઈ હેોયુ એમાં વિવધીાની સ્તાબ્ધી.
’ભુલાંાઈ ગયુુȏ કાે સુૌનીી જેમાં કાે પાોતાે માંાનીી લાંીધીુȏ કાે, નીકાામાંા માંાણસુોનીે ચૌȏપાલાંનીી શી જરૂરા?’
આજે પાણ કાાકાાનીા માંનીમાંાȏ ચૌȏપાલાં પાહેેરાવાનીી ઇચ્છીા એટલાંી જ બાળીવŧરા હેતાી. કાાકાા માંાટે ઘણુȏ લાંાવ્યુો હેતાો, પાણ ચૌȏપાલાં લાંેવાયુા નીહેોતાા એ હેરિકાકાતા હેતાી.
વિવધીાનીબાાબાુ ચૌȏપાલાં લાંઈ આવ્યુા. ઈશ્વારા કારાે નીે કાાકાાનીા પાગનીા સુોજા ઓછીા થાાયુ. કામાં સુે કામાં એકાવારા ચૌȏપાલાં પાહેેરાી શકાે તાો ગનીીમાંતા.
સુોજા ઓછીા થાાયુ એનીી રાાહેમાંાȏ
કાાકાાએ ચૌȏપાલાં પાગનીે સ્પાશે એટલાંી
અડીોઅડી માંુકાાવી.
“માંારાો વિવધીાની લાંાવ્યુો છીે. પ્રભુ માંનીે એ પાહેેરાીનીે ચૌાલાંવાનીી તાાકાાતા આપાશે.” અȏવિતામાં ક્ષાણો સુુધીી એ બાોલાંતાા રાહ્યાા અનીે જીવ ચૌાલ્યુો ગયુો.
વિવધીાનીનીી ચૌȏપાલાંમાંાȏ એટલાંી તાાકાાતા નીહેોતાી કાે કાાકાાનીી પારામાંધીામાં તારાફ જતાી યુાત્રેા પાાછીી વાળીી શકાે. કાાકાાનીી અȏવિતામાંવિક્રયુા પાછીી ફō એકાવારા કાાકાાનીા ચૌરાણસ્પાશષ પાામાંેલાંા એ પાગરાખાંાȏ માંાથાુȏ નીમાંાવી વિવધીાનીબાાબાુ લાંઈ આવ્યુા.
ચૌૌદ વર્ષષનીા વનીવાસુ પાછીી પાોતાે પાાછીા ફરાશે એવો શ્રીીરાામાંે ભરાતાનીે વાયુદો આપ્યુો હેતાો. કાાકાાએ વિવધીાનીનીે એવો કાોઈ વાયુદો આપ્યુો નીહેોતાો, પાણ ઉનીાળીાનીી બાળીબાળીતાી બાપાોરાે ધીરાા ધીગધીગતાી હેોયુ ત્યુારાે કાાકાાએ પાહેેરાેલાંાȏ પાગરાખાંાȏનીો ખાંટખાંટ અવાજ વિવધીાનીનીા હૃદયુનીે વંધીતાો રાહેે છીે.
(પ્રતિભાા રાાય તિતિ, રાાજેેન્દ્ર પ્રસાાદ તિશ્ર અનુવાુ ાદિદ વાાાɓ ‘પાાદુકાા પાૂજેનુ’ પારા આધાાદિરા ભાાવાાનુુવાાદ)