Dithis bhoireannach is na chuir iad ri tobar ar dualchais phrìseil
Tha stòras Thobar an Dualchais a’ gabhail a-steach mhìltean de sheinneadairean agus luchd-aithris, nam measg mòran nach d’ fhuair riamh aithneachadh air falbh bho na coimhearsnachdan aca fhèin. Tha feadhainn eile ann a choisinn cliù na b’ fharsainge ged as dòcha nach eil daoine an-diugh cho mothachail orra.
B’ i tè dhiubh sin Annag Arnott, Annag Iain Mhurchaidh, à Lianacro, Cille Mhoire san Eilean Sgitheanach, aig a bheil còrr is 150 a chlàran air làrachlìn Thobar an Dualchais. Rugadh Annag ann an 1887. Bha a màthair de shliochd nam bàrd Dòmhnallach agus dh’ionnsaich Annag an t-uabhas de dh’òrain bhuaipe, mòran dhiubh a’ tarraing air dualchas an Eilein Sgitheanaich.
Airson grunn bhliadhnaichean, bha bùth aig Annag agus an duine aice ann an Lianacro far am biodh iad, a bharrachd air a bhith a’ reic bìdh, a’ càradh uaireadairean agus ghleocaichean, oir b ’e uaireadairiche a bh’ annsan. Bha iad cuideachd ri croitearachd ach bha e doirbh beòshlaint a dhèanamh anns na làithean a bh’ ann, agus ron Dàrna Cogadh ghluais iad sìos a Ghlaschu, far an robh cuid den teaghlach aca an uair sin a’ fuireach.
’S cinnteach gun robh Annag ag ionndrainn an Eilein Sgitheanaich, ach thug an imrich cothrom dhi a bhith seinn aig consairtean anns a’ bhaile-mhòr agus choisinn i cliù mar sheinneadair air leth. Roimhe sin, bhiodh i dìreach a’ seinn aig an taigh agus aig na cèilidhean a bhiodh a’ dol air adhart ann an dachaighean na sgìre, ach a-nise bha i comasach air na h-òrain aice a sgaoileadh a-mach gu luchdèisteachd na b’ fharsainge. Chaidh a clàradh airson na ciad uair le Sgoil Eòlais na h-alba ann an 1953 agus an uair sin grunn thursan tro na 1950an agus 1960an.
Ann an Glaschu, bha Annag a’ ruith taigh-loidsidh far am biodh iomadach Gàidheal a’ fuireach. Bha ceòl, aoigheachd agus Gàidhlig aig cridhe a dachaigh. “Chan eil cuimhne agam air àm nach biomaid a’ seinn,” tha a h-ogha Annag Nicneacail, a dh’ionnsaich tòrr òrain bho a seanmhair, ag ràdh.
Às dèidh bhliadhnaichean ann an Glaschu thill Annag a Lianacro agus chaochail i an sin ann an 1978.
Èistibh ri Annag Arnott a’ seinn ‘Ailein Duinn, Nach Till Thu an Taobh Seo’ aig http:// www.tobarandualchais. co.uk/gd/fullrecord/3598/1, seann òran a tha ag innse mar a thachair nuair a chaidh na Dòmhnallaich agus Clann Mhicillemhàrtainn à Tròndairnis anns an Eilean Sgitheanach a shabaid. Airson òrain de sheòrsa gu tur eadardhealaichte èistibh ri ‘Òran do dh’fhear Sguadabrog’ aig http://www.tobarandualchais. co.uk/gd/fullrecord/3598/1, òran gaoil le nighinn a chaidh a thrèigsinn.
Tè’ile a chuir an t-uabhas ri stòras Thobar an Dualchais, b’ i Annag Niciain à Barraigh. Gheibhear clàran bhuaipese anns na trì cruinneachaidhean a tha air an riochdachadh air Tobar an Dualchais agus bhon a h-uile deichead eadar na 1930an agus na 1960an.
Bhuineadh Annag, a rugadh ann an 1886, do theaghlach de thriùir bhràithrean is còignear pheathraichean a thogadh air croit goirid do Bhàgh a’ Chaisteil. Mar inbheach, bha a bràthair Calum cuideachd ainmeil mar sheinneadair agus mar phìobaire. ’S ann bho am
màthair Catrìona, agus bho na nàbaidhean aca, Ealasaid agus Peigi Nicfhionghain, dithis pheathraichean sònraichte aig an robh beairteas òran agus sgeulachdan Gàidhlig, a fhuair Calum agus Annag a’ chuid a bu mhotha den t-seanchas a thug iad seachad.
Bha Annag, a bha na tidsear aig Sgoil Bhàgh a’ Chaisteil, sònraichte math
air òrain luaidh, naidheachdan agus òrain bheaga, gu h-àraid air an fheadhainn a sheinnear le cloinn. Èistibh rithe agus ri a companaich a’ gabhail an òrain luaidh ‘A Mhic a’ Mhaoir’, a chaidh a chlàradh ann an 1954, aig (http://www. tobarandualchais.co.uk/gd/ fullrecord/85804/1); agus ri Annag ag aithris ‘Cànan nan Eun’, rannan beaga ag atharrais air cainnt nan eun: cluinnear an smeòrach, an uiseag, an fheannag, an fhaoileag agus an calman aig http://www. tobarandualchais.co.uk/gd/ fullrecord/25889/1, a chaidh a chlàradh le Iain Latharna Caimbeul ann an 1950.
A bharrachd air an t-seinn agus air an aithris aice fhèin, chuidich Annag gu mòr le rannsachadh beulaithris na Gàidhlig leis cho fiosrachail ’s a bha i air dualchas Bharraigh. Bha i na ball do Chomataidh Beul-aithris Bharraigh agus bhiodh i a’ toirt còmhla dhaoine a bha a’ cruinneachadh beulaithris agus feadhainn de na boireannaich a b’ fheàrr gu seinn ann am Barraigh ach a bhiodh ro dhiùid airson iad fhèin a chur air adhart, no ro dhoirbh dhan luchd-cruinneachaidh an lorg. Chuidich i Marjorie Kennedy-fraser agus Iain Latharna Caimbeul anns an dòigh sin agus chuir iadsan agus luchdcruinneachaidh Sgoil Eòlais na h-alba luach mòr air a’ chuideachadh a fhuair iad bho Annag agus air an aoigheachd a thug i dhaibh. Chuir i fiosrachadh ri leabhraichean cuideachd, a leithid Gaelic Folksongs from the Isle of Barra (1950) agus Stories from South Uist (1961). Chaochail i ann an 1963, às dèidh ceudan do dh’òrain is sgeulachdan a thoirt seachad.
Tha teigneòlas an latha an-diugh a’ toirt cothrom do ghinealaich eile air feadh an t-saoghail eòlas a chur air òrain nam boireannach seo, agus cuideachd sealladh fhaighinn air na daoine bhon tàinig iad agus a thug dhaibh dìleab an dualchais.
Fhuaras fiosrachadh air beatha Anna Niciain bho artigail le Iain Latharna Caimbeul ann an Tocher 13 (1974) air fhoillseachadh le Sgoil Eòlais na h-alba aig Oilthigh Dhùn Èideann.