િદગુણરોનું જતન, વૃચ્્ધ પણ તષેની િમાધનમા જ છે

િંિારમાં ત્રણ િતિો જોિા મળે છેઃ િગુ વં ધિ પદાથથો, દગુ ધગં ી પદાથથો અને િગુ ધં - દગુ ધગં રવહિ પદાથથો. જિે પદાથથોમાં છે િિે જ માણિોમાં પણ છે. કેટલાક માણિો િગુ વં ધિ જીિન જીિિા હો્ય છે. િો કેટલાક દગુ ધગં ભ્યગંુ જીિન જીિિા હો્ય છે, પણ કેટલાક િગુ ધં -દગુ ધગં વિનાનું જીિન જીિિા હો્ય છે. આપણે િગુ વં ધિ અને દગુ ધગં ી જીિન વિશે થોડી ચચાયા કરિી છે.

માણિનું જીિન િગુ વં ધિ કે દગુ ધગં ી ક્યારે બનિું હો્ય છે? આ પ્રશ્નનો જિાબ એટલો જ છે કે જને ા જીિનમાં િદગણુ ોની ભરમાર હો્ય િને જીિન િગુ વં ધિ બને અને જને ા જીિનમાં દગુ ણયાુ ોની ભરમાર હો્ય િને જીિન દગુ ધગં ી બન.ે હિે પ્રશ્ન એ છે કે આ િદગણુ ો અને દગુ ણયાુ ો ક્યાથં ી આિિા હો્ય છે? આ વિકટ પ્રશ્ન છે, કારણ કે બધાનું િરખું િમાધાન નથી. આપણે પનુ જનયા મિાદી વહંદઓુ માનીએ છીએ કે પિૂ નયા ા કમનયા ા આધારે વ્યવતિને સિભાિ મળે છે. આ સિભાિ િદગણુ -દગુ ણયાુ આધારરિ હો્ય છે, જે લોકો પનુ જનયા મમાં નથી માનિા, પણ ઇશ્વરમાં માને છે િમે નું કહિે છે કે િે િો ઇશ્વરની મરજીથી મળે છે. મારી દૃચષ્એ આ િાચું િમાધાન નથી, કારણ કે કશા કારણ વિના ઇશ્વર એક વ્યવતિને િદગણુ ી બનાિે િો બીજી વ્યવતિને દગુ ણયાુ ી બનાિે િો િે પક્ષપાિ કહેિા્ય, પણ આપણું ધાવમકયા ક્ષત્રે આધં ળા અનકુ રણનું ક્ષત્રે છે. િમે ાં બવુ ધિની બહુ દખલ સિીકારાિી નથી. િથે ી આ િાિને અહીં જ છોડી દઇને મળૂ િાિ ઉપર આિીન.ે

એક વ્યવતિમાં િદગણુ ોનો ભડં ાર ભ્યથો હો્ય છે. આિી વ્યવતિ હંમશે ાં િતકમથો જ કરિી રહે છે, કારણ કે કમથો ગણુ આધારરિ થિાં હો્ય છે. આિી વ્યવતિ જટે લાં િતકમથો િધારે કરે િટે લી િને ી િગુ ધં પણ િધારે ફેલા્ય. ્યાદ રહે, બધી િગુ ધં ો કરિાં

દષુ કમથોની દગુ ધગં પણ િધુ પ્રબળ અને િધુ સથા્યી હો્ય છે. આપણે જ્યારે િદગણુ ોની િાિ કરીએ છીએ ત્યારે િને ા બે ભાગ હો્ય છેઃ (1) વ્યવતિના એટલે કે જીિાતમાના િદગણુ ો (2) પ્રકવૃ િના ગણુ ો પ્રકવૃ િના ત્રણ ગણુ ો છેઃ િને િતિ, રજ અને િમ કહેિા્ય છે. આ ત્રણ ગણુ ોની િધઘટ થિી રહે છે િથે ી વ્યવતિ એક જ રદિિમાં કોઇ િાર િાચતિકિા, િો કોઇ િાર રાજવિકિા, િો કોઇ િાર િામવિકિાનો અનભુ િ કરે છે. આ ગણુ ો રહિે ા હો્ય છે અને જ્યાં િધુ ી પ્રકૃવિ રહે ત્યાં િધુ ી આ ગણુ ો રહેિા હો્ય છે. િોપણ શાસત્રોમાં િારંિાર ગણુ ાિીિ આ ત્રણ ગણુ ોના પ્રભાિથી અવલપ્ત થઇ જિું િે આિું કેટલાક લોકોમાં જોિા મળિું હો્ય છે.

• સ્્મારી િચ્ચિદમાનંદ

પ્રિગં હોિા છિાં પણ િિે ી વ્યવતિ ગણુ ોના પ્રિાહમાં િણાિી નથી અને ચસથર રહે છે. આિી ચસથરિાને ગીિા ચસથિપ્રજ્ઞદશા કહે છે. એટલે પ્રકૃવિના આ ત્રણે ગણુ ો અલગ છે અને જીિો િાથે જોડા્યલે ા ગણુ ો અલગ છે. જીિો િાથે જોડા્યલે ા ગણુ ોમાં દ્યા, કરૂણા, ઉદારિા, િીરિા િગરે અિખં ્ય ગણુ ો છે. આ ગણુ ોથી મતિુ થિાનું ન હો્ય, કારણ કે આ ગણુ ો િો િગુ ધં ફેલાિનારા છે. જમે -જમે વ્યવતિનું સિરૂપ ઉન્નિ થિું જા્ય િમે -િમે િને ામાં આ બધા માનિી્ય ગણુ ો વિકિિા જા્ય. માનો કે કોઇ વ્યવતિ ખબૂ દ્યાળુ છે અને ઉદાર પણ છે, િો િને ાથી િહજ રીિે પણુ ્યકા્યથો થ્યા કરશ.ે િે પણુ ્યકા્યથો ક્યાયા વિના રહી શકશે જ નહીં. િને ા િદગણુ ો િને ધક્ો મારી-મારીને િને ી પાિે િતકમથો કરાિશ.ે આિી જ રીિે કોઇ વ્યવતિમાં ક્રૂરિા, લચ્ચુ ાઇ િગરે દગુ ણયાુ ો હશે િો િિે ી વ્યવતિ પાપકમથો ક્યાયા વિના રહી શકશે નહીં. પલે ા દગુ ણયાુ ો િિે ી વ્યવતિને ધક્ો મારી-મારીને પાપકમથો કરાિશ,ે એટલે ગીિામાં કહ્ં છે, "ગણુ ો ગણુ ોમાં

િિતી રહ્ા છે, એિું િમજીને જીિાતમા આિતિ થિો નથી."

હિે આ િદગણુ ો અથિા દગુ ણયાુ ો કિે ી રીિે િધિા અથિા ઘટિા હો્ય છે િને ો વિચાર કરીએ. આગળ કહ્ં િમે જને જનમજાિ સિભાિમાં જ િદગણુ ો અથિા દગુ ણયાુ ો મળ્યા હો્ય િને ાથી િને ો સિભાિ બદં ા્ય છે અને િે મરણપ્યિગં રહે છે. આને જ પ્રકવૃ િ કહેિા્ય છે. આિું હોિા છિાં આ િદગણુ ો અથિા દગુ ણયાુ ોને મળ્યા હો્ય િને ાથી િને ો સિભાિ બધં ા્ય છે. આિું હોિા છિાં આ િદગણુ ો અથિા દગુ ણયાુ ોને ઓછાિત્ા કરિા માટે કેટલાક ઉપા્યો પણ બિાિિામાં આવ્યા છે િને ો વિચાર કરીએ.

જે લોકો ભવતિ કરે છે. િતિગં કરે છે િમે ના િદગણુ ો આપોઆપ િધિા લાગે છે, કારણ કે જમે -જમે ભવતિ દૃઢ થિી જા્ય િમે -િમે વ્યવતિ વનમળયા થિી જા્ય. ભવતિ ગગં ા જિે ી છે. જમે સ્ાન કરનારના મલે ને ગગં ા ધએૂ છે િમે ભવતિ પણ ભવતિ કરનારના મલે ને ધએૂ છે. જીિાતમાને િૌથી મોટો મલે પાપોનો લાગિો હો્ય છે. કોઇ પણ પાપ મલે વિનાનંુ હોિું નથી અને કોઇ પણ પણુ ્ય શવુ ધિ વિનાનું હોિું નથી. ભતિ જ્યારે ભવતિ કરે છે ત્યારે ધીરે-ધીરે િને ાં પાપો ધોિાિા લાગે છે. પાપ ધોિા્ય એટલે વ્યવતિ વનમળયા થા્ય. આિી વનષપાપ વ્યવતિ જ્યારે િતિગં કરે ત્યારે િને ા િપં કમ્ક ાં આિનારા િેંકડો માણિો પણ વનમળયા થિા લાગ.ે િિં ારમાં વનમળયા િા ફેલાિિી એ બહુ મોટા પણુ ્યનું કા્યયા કહેિા્ય અને િિં ારમાં મવલનિા ફલે ાિિી એ બહુ મોટા પાપનું કા્યયા કહિે ા્ય. પલા વનમળયા થ્યલે ા િિં અથિા ભતિ જીિનભર હજારો માણિોનાં જીિન વનમળયા કરીને પોિાનું અને અન્યનું જીિન િફળ બનાિિા હો્ય છે.

િતિંગની માફક િતકમયા પણ વનમયાળિા ફેલાિિાં હો્ય છે. જો વ્યવતિ ઇશ્વરપ્રીત્યેથજે ભાિ રાખીને િિકમથો કરે િો િેિાં કમથોથી પણ વ્યવતિ વનમયાળ બનિી હો્ય છે. ગીિા આિાં કમથોને કમયા્યોગ કહે છે. વ્યવતિ ધારે િો િદગુણોને િધારી પણ શકે છે અને ઘટાડી પણ શકે છે. ભવતિમાગજે વિચરિો િાધક કોઇ કારણિર ભવતિ છોડી દે અથિા ઓછી કરી નાખે િો િેની િચતિકિા ઘટિા લાગે છે. આિી વ્યવતિ ક્યારે કુિંગમાં પડી જા્ય િે કહેિા્ય નહીં, કારણ કે િાધકને ભવતિનું કિચ રહેિું હો્ય છે. એ કિચ ઉિારી દે એટલે અવનષ્ િતિોના હુમલા ખાળી શકા્ય નહીં. અવનષ્ િતિો િાધક ઉપર જીિનભર હુલા કરિાં રહે છે. ભવતિનું કિચ ભતિની રક્ષા કરિું હો્ય છ.ે એટલે જો ભતિના જીિનમાં ભવતિનું પ્રમાણ ઘટિા લાગે અથિા િમાપ્ત થઇ જા્ય િો િેના માટે કુિંગનો પ્રભાિ લાગિાનો ભ્ય રહે ખરો. એિું ઘણાંના જીિનમાં જોિા મળિું હો્ય છે કે પહેલાં બહુ િાચતિક-િપસિી જીિન જીિિી વ્યવતિ પાછળથી િાિ પ્રદૂવષિ-દુગગંધી જીિન જીિિી થઇ જિી હો્ય છે. એટલે ભવતિને ખાંડાની ધાર કહેિામાં આિી છે. ક્યારે પગ િઢાઇ જા્ય િે કહેિા્ય નહીં! જે લોકોમાં જનમજાિ િદગુણોના સથાને માત્ર દુગુયાણો જ હો્ય છે, િેિા લોકો ઉપર ગમે િેટલું દબાણ કરો િોપણ િે િતિંગ કરી શકિા નથી. ભવતિ િરફ િળી શકિા નથી, એટલે ડાહ્ા માણિોએ આિા દુષ્ ગુણોિાળા દુજયાનોથી દૂર રહેિામાં જ પોિાનું વહિ િમજિું જોઇએ. િદગુણોથી ભરપૂર િજ્જનો જ્યાં જા્ય, જ્યાં રહે, જ્યાં વિચરણ કરે ત્યાં િહજ રીિે િેમની િુગંધ ફેલાિી રહેિી હો્ય છે. િેથી માનિી્ય િદગુણોનું જિન કરિું, િેની િુવધિ કરિા રહેિું, િે પણ િાધના જ છે. આિા િજ્જનો બહુ દુલયાભ હો્ય છે અને કદાચ મળે િો િેમની િાથે ટકી રહેિું િેથી પણ દુલયાભ હો્ય છે. આિા િજ્જનોનું બાહ્ જીિન િીધું, િાદું, િરળ હોિાથી ઘણા લોકો િેમને ઓળખી શકિા નથી. અથિા િેમના જીિિાં િેમની કદર કરી શકિા નથી, કારણ કે મોટા ભાગના લોકો આડંબરપ્રેમી હો્ય છે. ધાવમયાક ક્ષેત્ર ભરપૂર આડંબરોથી શણગારેલું જોિા મળે છે.

આિા આડંબરી િાિાિરણમાં કોઇ િીધોિાદો, િરળ વનરવભમાની માણિ મળી જા્ય િોપણ લોકો િેને ઓળખી કે િમજી ન શકે િે સિાભાવિક છે, એટલે જેને િાચા િતિંગની ભૂખ હો્ય િેણે પ્રથમ િો આડંબરી લોકોથી બચિું જોઇએ. િો જ િે કોઇ િાચા િજ્જન િંિ પુરષને પામી શકે. ફરી-ફરીને એક જ િાિ કહેિાની કે જીિનને ધન્ય-ધન્ય િફળ બનાિિું હો્ય િો િિયા પ્રથમ િદગુણોની િુવધિ કરો. દુગુયાણોથી અને દુજયાનોથી બને એટલો છૂટકારો મેળિો. આ શક્ય છે. વ્યવતિ શ્રધિાપૂિયાક ઉપાિના કરે અને િાચો િતિંગ કરે િો ધીરે-ધીરે આિું પરરિિયાન િેના જીિનમાં આિી શકે છે.