Postać zagadkowa

Edward Śmigły-Rydz w towarzystwie Józefa

Piłsudskiego

Portret Śmigłego-Rydza w latach

młodości

Wręczenie buławy marszałkowskiej gen. dyw. Edwardowi Śmigłemu-Rydzowi przez prezydenta

RP Ignacego Mościckiego

Styczeń 1939 r. Rozmowa Prezydenta RP Ignacego Mościckiego z ministrem Joachimem von Ribbentropem i marszałkiem Edwardem Śmigłym-Rydzem podczas przyjęcia na Zamku

Królewskim

Lata 30. Marszałek ŚmigłyRydz podczas przemówienia

Jeszcze przed zakończeniem kampanii wrześniowej naczelny wódz Śmigły-Rydz, mający być wybawcą Polski, zbiegł do Rumunii. Tłumaczył potem, że znalazł się w sytuacji, w której o jakimkolwiek dowodzeniu nie mogło być mowy. Mając zapewnienie Rumunów o nietykalności, postawił przed sobą „drugą cześć zadań i obowiązków”: „dopilnowanie, by zobowiązania wobec Polski zostały dopełnione”. Kiedy jednak Rumuni go internowali i „zaopiekowała się” nim tamtejsza tajna policja, poczuł się niepotrzebny. Władze polskie w Londynie wymogły na nim rezygnację z funkcji naczelnego wodza, a prezydent Raczkiewicz zrobił nim Władysława Sikorskiego. Śmigły-Rydz powziął wtedy plan przedostania się do Polski

Nie poległ, ale zwyczajnie mu się zmarło, kiedy po przyjeździe do Warszawy mieszkał u wdowy po gen. Maxymowiczu-Raczyńskim. Pod koniec 1941 r. marszałka nękały duszności i depresja. Nie wychodził i z nikim nie chciał się spotykać. 4 listopada poczuł się tak źle, że wezwano lekarzy. Dusznica bolesna była diagnozą alarmującą, bo to postać zawału serca. Opiekowano się nim i dawano zastrzyki. Mimo to zmarł 2 grudnia 1941 r., niedługo przed świtem. Po śmierci marszałka, zwyczajnej „jak u jakiego Dulskiego”, chętnie słuchano o jej innych dramatyczniejszych wersjach. Według Marii Buterlewiczowej, której wspomnienia ukazały się w 1963 r. w londyńskich „Wiadomościach”,

Z wnioskiem o ekshumację szczątków Edwarda Śmigłego-Rydza z kwatery na Starych Powązkach w Warszawie wystąpił do Instytutu Pamięci Narodowej Instytut Historyczny Nurtu Niepodległościowego. Cel ekshumacji to ostateczne ustalenie okoliczności śmierci marszałka, a potem doprowadzenie do jego państwowego pogrzebu. Wniosek o ekshumację gorąco poparł szef Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych, Jan J. Kasprzyk, historyk będący zdania, że jesteśmy

Gen. Władysław

Sikorski

i pracy w konspiracji. Być może chciał w ten sposób odkupić błąd nieudolności, niewybaczalny, gdy stawką jest niepodległość. Na przerzucenie go na Węgry i dalej przez Słowację do Polski polskie służby dyplomatyczne wydały

100 tys. dolarów. Po powrocie do Polski marszałek Śmigły-Rydz miał dwie możliwości: działać w konspiracji podporządkowany rządowi Sikorskiego albo tworzyć sieć własnych wpływów, przeciw polityce polskiego rządu. Jego dobrzy znajomi twierdzili po śmierci marszałka, że chciał pracować w konspiracji, podporządkowując się rządowi Sikorskiego. Przeciwna wersja mówi o niemożności współpracy Śmigłego-Rydza z Sikorskim oraz o tym, że już raczej stanąłby po stronie Niemiec. EJ marszałek zmarł na zawał po przeczytaniu wiersza Mariana Hemara „Do Generała”: „Wicher targa rumuńską nocą. Próżno oczy i uszy zakryjesz. Te upiory do okien łomocą. Generale! My polegli. Ty żyjesz?”. Z kolei Dariusz Baliszewski, historyk i publicysta, w katolickim tygodniku „Ład” pisał, że wie z relacji o przewiezieniu Śmigłego-Rydza do mieszkania przy Marszałkowskiej, gdzie ludzie z konspiracji, zwolennicy Sikorskiego, trzymali go w ciężkich warunkach, co odnowiło młodzieńczą gruźlicę marszałka. Przewieziono go do sanatorium w Otwocku, a tam zmarł na gruźlicę gardła latem 1942 r., niemal rok po swojej oficjalnej śmierci. EJ

winni marszałkowi Śmigłemu-Rydzowi prawdę o miejscu jego pochówku. Autorzy książki „Tajemnice Marszałka Śmigłego-Rydza. Bohater, tchórz czy zdrajca” – Sławomir Koper i Tymoteusz Pawłowski – także są przekonani, że prawda o śmierci marszałka nie wyjdzie na jaw, dopóki nie uda się przeprowadzić ekshumacji szczątków uważanych za zwłoki Śmigłego. Twierdzą, że jeżeli to nie marszałek został tam pochowany, to podręczniki historii tych czasów należy napisać na nowo. EJ

Marzec 2021. Uroczystość złożenia kwiatów na grobie marszałka Edwarda Śmigłego-Rydza na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie