So hanteer jy knokkeleelte
‘Bunions’ kan met kwaai pyn en ongemak gepaardgaan; ons het by kenners gehoor hoe jy dit kan hanteer Deur JOANIE BERGH
‘Dit was daar vir almal om te sien, reg langs my groottone’
SO LANK sy kan onthou, was die knoppe aan die buitekant van haar groottone vir haar ’n doring in die vlees. Lelani Oosthuizen (39) was altyd mal oor modieuse skoene, veral hoëhaksandale, en trots op haar mooi gepedikuurde voete. As haar onooglike knokkeleelte ( bunions) tog net nie die prentjie bederf het nie . . .
Maar al was dit lelik en ongemaklik, het die ma van twee aanvanklik nie gedink die knoppe is ’n ernstige probleem nie.
Die regsekretaresse van Wynberg in Kaapstad het magteloos toegekyk hoe die knokkels ál groter word en mettertyd haar groottoonbeendere inwaarts, na die middel van haar voet toe, laat groei.
Sy onthou hoe skaam sy was: “Dit was daar vir almal om te sien, reg langs my groottone.
“Een Kersfees het my ma, wat self knokkeltone het, baie ordentlik gevra dat ek liefs kouse dra sodat my familielede nie daarin moet vaskyk nie. Wanneer my vriende plakkies gedra het, kon ek later nie meer nie, want my voete kon weens hul vreemde vorm nie in die skoene se bandjies inpas nie.”
Toe verander alles skielik twee jaar gelede: Die knokkeltone het rooi geraak en begin pyn. “Soms was dit net seer, maar ander dae kon ek eenvoudig nie my voete in enige skoene laat pas nie,” vertel Lelani.
Op ’n dag kon sy nie meer een voet voor die ander sit sonder dat ’n steekpyn deur haar voete skiet nie, en sy het besef sy het hulp nodig.
Sy het ’n afspraak by ’n podiater, ’n professionele kundige wat op voetgesondheid fokus, gemaak. Ná die ondersoek en twee X-strale het sy geweet: As sy ooit weer normaal en sonder pyn wil loop, is voetchirurgie die enigste uitweg. En sowaar, sedert die operasie in 2016 gedoen is, is Lelani se voetprobleme iets van die verlede.
“Ek spog nou graag met my voete en dra modieuse plakkies sonder ’n enkele knop in sig! Dis wonderlik om weer soos ’n normale mens te staan, loop en dans. En my voete skrik nie meer die skoonheidsterapeut af wanneer ek vir ’n pedikuur gaan nie. Ek het net twee voete, en ek pas hulle nou mooi op,” sê Lelani.
Sy het aan eie bas gevoel knokkeleelte is nie net ’n kosmetiese probleem nie; dit kan ondraaglik pynlik wees. En al is dit ’n algemene toestand, is dit iets waaroor mense selde praat.
Wat is hierdie onooglike en dikwels pynlike knoppe? Wat veroorsaak dit en hoe word dit behandel? Ons het by kenners gaan aanklop. ’n Knokkeleelt is ’n misvormdheid van die lit wat die groottoon aan die voet verbind. Die mediese term daarvoor is hallux valgus, die Latyn vir groottoon (hallux) en wansporing (valgus). Die groottoon buig dikwels in die rigting van die ander tone, en die lit druk buitentoe en vorm ’n harde knop langs die groottoon aan die buitekant van die voet. Die weefsel om die knokkeltoon kan rooi en seer word, sê Christian Olivier, ’n podiater van Kaapstad. Knokkels kan verskeie oorsake hê, sê Cherie Viljoen, ’ n Johannesburgse podiater, waarvan oorerwing en skoene wat verkeerd sit die algemeenste is. Sommige mense, mans sowel as vroue, word gebore met ’ n genetiese beenprobleem of seningmisvormdheid wat hulle later meer tot dié toestand geneig maak; dus kan hulle niks doen om die probleem vry te spring nie, sê dr. Jason
Crane, Crane ’n ortopediese chirurg van Kaapstad. Tog kan mense wat nié die genetiese geneigdheid het nie ook knokkeltone ontwikkel as hulle gereeld skoene dra wat styf of verkeerd pas en onnodige drukking op die voet veroorsaak.
Mense in beroepe waar jy baie tyd op jou voete deurbring, byvoorbeeld onderwysers en verpleegpersoneel, is vatbaarder vir knokkels. Vroue kan tydens swangerskap knokkels of ander voetkwale ontwikkel weens hormoonveranderings wat ligamente verslap en hul voete platter maak. Knokkels word ook verbind met artritis, ’n toestand wat die kraakbeen in gewrigte aantas.
’n Knokkeleelt kan oor jare ontwikkel of vinnig ontstaan, selfs binne weke, sê Christian. As jy eers een het, het jy dit. Dit kan groter word, maar dit kan nie vanself verdwyn of kleiner word nie. Die enigste manier om daarvan ontslae te raak is ’n chirurgiese regstelling.
Dis moontlik om ’n knokkel te hê sonder dat jy pyn ervaar. “Dit kan pynloos wees, of net af en toe pyn weens skoene wat verkeerd pas,” verduidelik Christian.
“Skoene wat die beweging van die tone inperk, is die grootste oorsaak van pyn. Die skoene irriteer die sagte weefsel om die eelt en veroorsaak inflammasie, wat die vel rooi, blink en warm m maak. Die pyn wat jy voel, is n nie in die been nie, maar w weens die inflammasie in d die sagte weefsel.” Die pyn en ongemak kan d dit later vir jou onmoontlik m maak om smal en hoëhaksk skoene te dra, sê Jason. Dit kan selfs so seer raak dat jy byna nie kan loop nie, soos met Lelani gebeur het. ’n Pod Podiater kan vir jou die regte sk skoene koene aanb aanbeveel sodat die knokkel nie ver vererger rerger nie en kan jou help met pynver verligting, maar as dit nie help nie, is ’n op operasie die enigste uitweg, sê Christian.
WANNEER W MOET EK HULP SOEK?
““Sodra jy ’n groot knop aan jou groott toon sien, moet jy ’n podiater gaan s sien, ongeag of jy pyn ervaar of nie. Die p podiater sal die oorsaak kan vasstel en ’n behandelingsplan voorstel,” sê Cherie. “Behandeling begin met gemaklike sko skoene. Dit sal nie die grootte van die kn knokkel verander nie, maar omdat dit die drukking op die voetbene verminder, kan dit die pyn verlig en ook keer dat die kn knokkeltone vererger,” sê Jason.
““In die vroeë fase kan anti-inflammatoriese medisyne en soms ’n kortisooninspuiting pynverligting bring.”
Podiatriese behandeling behels ook die gebruik van ortopediese toestelle wat die drukking op die knop verminder en die pyn verlig, sê Cherie.
As geen behandeling help nie en ’n operasie nodig is, sal die podiater jou na ’n chirurg verwys.
“As die knokkel onophoudelik begin pyn, die beweging van jou groottoon beperk word en jy nie eens meer breë, gemaklike skoene kan dra nie, moet jy chirurgie oorweeg. Dit is nooit te laat om dit te doen nie,” sê Jason.
DIE OPERASIE
Enige grootte knokkeleelt kan suksesvol verwyder word; verskillende prosedures kan ingespan word.
Soms word ’n deel van die been verwyder om die groottoon reguit te strek, verduidelik Christian. In die meeste gevalle word nie net die groottoon geopereer nie; ook die ander tone en bene van die voet word met ’n ingewikkelde prosedure gerekonstrueer.
Hy waarsku dié operasies is baie pynlik: “Soms opereer chirurge aan albei voete gelyktydig, want dikwels kom ’n pasiënt weens die kwaai pyn nie terug vir chirurgie aan die tweede voet nie.
“Daar is ook ’n lang herstelproses wat soms tussen drie en ses maande duur. ’n Pasiënt kan ’n paar weke (6-12 weke) ná die operasie nie hul voet(e) gebruik nie; daarom moet dit goed beplan word. Selfs al is die operasie ’n sukses, is daar altyd ’n kans dat die eelte kan terugkeer.”
Lelani beaam die pyn en ongerief: “As jy besluit om te opereer, moet jy weet dit is ’n lang en pynlike proses.
“Ek het eers aan my regter- en vier weke later aan my linkervoet laat opereer. Drie maande het dus verloop van die eerste operasie tot my steke uitgehaal is.”
Daar is baie suksesverhale van knokkeloperasies soos dié van Lelani, maar kenners meen dit moet jou laaste uitweg wees.
Jason erken chirurgie het ’n slegte reputasie gekry weens mislukte prosedures. “Maar as dit deur ’n ervare voetchirurg met ’n bewese rekord van suksesvolle operasies gedoen word, kan die uiteinde lewensveranderend wees,” sê hy. “As jy twyfel, kan jy ’n tweede mening kry.”
Al kan baie pasiënte volgens hom ná knokkelchirurgie weer hul hakskoene dra, is Lelani so verlig oor haar nuwe voete dat sy dit nie wil waag nie: “Ek het my hoë hakke vir eers weggebêre.”