MINISTER VAN KWAAD STOOK
SY LAAT ’n mens dink aan daardie vingerswaaiende hoofmeisie wat alewig agter die skoolpaviljoen kom snuffel het op soek na rokers. Maar ons is nie meer skoolkinders nie . . . Daar is min dinge wat jou so woedend of rebels kan maak soos iemand in ’n gesagsposisie wat oënskynlik onregverdige reëls aan jou opdwing. En in die afgelope twee maande, terwyl baie Suid-Afrikaners mor oor sommige reëls van die inperking, het min mense die land so die harnas in gejaag soos dr. Nkosazana Dlamini-Zuma.
Want die een oomblik brand rokers se vreugdesvure hoog terwyl pres. Cyril Ramaphosa ons op televisie vertel die verbod op handel in rookprodukte word opgehef – maar ’n week later sê Nkosazana nee, vergeet dit.
En boonop gee Nkosazana (71) ons toe daardie vreemde demonstrasie van hoe mense die virus kan versprei deur ’n zol te rol, lek en deel . . .
Oornag het die stugge minister van samewerkende regering en tradisionele sake die gesig van baie Suid-Afrikaners se frustrasie geword.
Sy het darem ook vir lockdown-verligting gesorg. DJ Max Hurrell het haar preek getoonset vir sy aanlyn treffer, “When People Zol”. David Scott, van The Kiffness, se lighartige video is tienduisende kere gekyk.
Maar daar is ook bespiegel dat oudpres. Jabob Zuma se eksvrou – in 2017
Cyril se teenstander in die ANC-leierstryd – sy gesag uitdaag omdat sy steeds presidensiële ambisie het.
Cyril het verduidelik dat die volgehoue verbod ’n meerderheidsbesluit van sy nasionale coronavirusbevelsraad is. Hy en Nkosazana is die medevoorsitters.
Teen druktyd is daar bespiegel dat die verbod op die verkoop van sigarette moontlik opgehef sou word noudat fase 3 van die inperking wink of fase 4 se maatreëls moontlik verslap sal word, maar die gemor oor Nkosazana, of NDZ soos baie mense haar noem, wou – nes die walms van onwettige smokkelsigarette – net nie oorwaai nie.
Intussen lyk Nkosazana, veteraan van die struggle en kabinet, so onverstoord – en onbuigsaam – soos altyd.
Hier’s die ABC van NDZ, die vrou wat ons so laat gons.
Van ’n prefek tot dokter
Nkosazana is die oudste van agt kinders. Haar onderwyser-pa, Willibrod Gweva Dlamini, het bitter hard gewerk om sy kinders ’n opvoeding te gee. Sy moes haar streng ma, Rose, help om haar jonger sibbes te versorg en dissiplineer. Was die jongeres stout, is Nkosazana ook gestraf.
Haar arm ouers het haar egter ook mededeelsaamheid geleer, het sy al vertel. Hulle het dikwels onbekende besoekers aan hul dorpie, Enkumba in KwaZulu-Natal, iets te ete gegee.
Op skool by Adams-kollege in Amanzimtoti was sy inderdaad ’n prefek. In 1971 het sy ’n B.Sc.-graad aan die Universiteit
van Zoeloeland verwerf en later haar mediese graad aan die Universiteit van Bristol in Engeland.
As politieke uitgewekene het sy in Brittanje en Eswatini vir die ANC-bevrydingsbeweging as dokter opgetree. In daardie tyd het sy Jacob Zuma ontmoet en hulle is in 1982 getroud.
Nkosazana was die derde van Jacob se ses vroue. Hulle het vier kinders: Msholozi (nou 38), Gugulethu (35), Nokuthula (33) en Thuthukile (31). Hulle is in 1998 weens “onversoenbare verskille” geskei.
Minister van vele portefeuljes – en kampvegter teen rook
Oudpres. Nelson Mandela het haar in sy eerste kabinet in 1994 as gesondheidsminister aangestel. Sy het sedertdien onder elke Suid-Afrikaanse president gedien en was ook al minister van buitelandse en van binnelandse sake.
Haar oorleefkuns is dat sy weet hoe om strategies te beweeg tussen die faksies van haar party, vertel prof. Theo Neethling, hoof van politieke studies aan die Universiteit van die Vrystaat. “Sy is populêr binne die ANC, maar is g’n populis nie.”
En sy het nog altyd ’n ding gehad teen rook. Sy het as gesondheidsminister al erg te velde getrek teen sigarette,
’n Drukkie vir Jacob Zuma.
sê dr. Ntsikelelo Breakfast, politieke kenner van die Nelson Mandela-universiteit. Sy was die een agter die verbod teen tabakborgskappe en rook in openbare plekke wat sedert 1997 geld.
G’n vreemdeling vir omstredenheid
■ As gesondheidsminister het sy skande gemaak deur die R15 miljoen-kontrak vir Sarafina II – ’n musiekspel om bewustheid oor MIV/vigs te skep – aan haar vriend Mbongeni Ngema te gee. Sy het ook glo vir die parlement daaroor gejok.
En sy is kwaai gekritiseer vir haar steun aan Virodene, ’n sogenaamde vigs-wonderkuur, wat deur die internasionale wetenskaplike gemeenskap verwerp is.
■ As minister van buitelandse sake het Nkosazana haar steun toegesê aan ons destydse ambassadeur in Indonesië, Norman Mashabane, al is hy in 2003 skuldig bevind op 23 aanklagte van seksuele teistering.
■ Sy het haar nooit uitgespreek teen staatskaping, haar eksman se beweerde korrupsie en die Guptas nie. Vrae is
HAAR PAD SAAM MET CYRIL
BO: NDZ saam met Adriano Mazzotti, ’n omstrede figuur in die tabakwêreld.
geopper omdat sy in 2015 R250 000 prysgeld aanvaar het as “Suid-Afrikaner van die jaar.” Dis deur die Gupta-mediakanaal, ANN7, toegeken en deur haar eksman oorhandig. Nkosazana het toe wel die prysgeld vir ’n jeugontwikkelingsprogram geskenk.
■ Daar was opspraak ’n jaar tevore oor die aanstelling van haar en Jacob se jongste, Thuthukile (toe 25), as hoogs betaalde personeelhoof van die departement van telekommunikasie en posdienste.
Haar suksesse in ministersposte
Al jaag sy baie van haar landgenote se bloeddruk op, het sy ’n reputasie vir harde werk. Onder haar toesig het die departement van binnelandse sake sy eerste ongekwalifiseerde oudit in 16 jaar gekry.
Sy was ook die eerste vrou wat voorsitter van die Kommissie van die Afrikaunie (2012-’17) geword het. Maar sy was ongewild in dié organisasie omdat sy glo afsydig was en haar eie politieke prestige wou bevorder.
Die vrou agter die kwaai gesig
Sy lyk altyd ernstig, en min mense weet hoe haar glimlag lyk. Van JZ se danspassies en Cyril se sjarme is daar g’n teken nie.
Haar voormalige woordvoerder Fébé Potgieter-Gqubule het al gesê: “Ek dink sy is ’n introvert en skaam, maar sy hou ook daarvan om dinge gedoen te kry.”
Gebeur dinge nié, “praat sy reguit, waarvan mense nie hou nie. Sy’s egter baie toeganklik as jy haar eers leer ken.”
Wat van die vermeende sigaretsmokkelaar?
Onlangs het omstrede foto’s, wat aanvanklik in 2017 deur die Sunday Times geplaas is, weer die lig gesien. Die foto’s bevestig dat sy en die beweerde sigaretsmokkelaar, Adriano Mazzotti, mekaar ontmoet het.
Die joernalis Jacques Pauw het in sy boek oor staatskaping, The President’s Keepers, beweer dat tienduisende rande uit die onwettige tabakhandel aan Jacob Zuma en van sy familielede betaal is. Jacques het ook beweer Mazzotti het ruim bygedra tot Nkosazana se veldtog om haar eksman as president op te volg.
Nkosazana het egter teenoor die Sunday Times ontken sy het enige regstreekse of substantiewe verhouding met Mazzotti gehad of dat hy haar veldtog gesteun het. ■