Zweli Mkhize en die tenderskandaal
Die minister van gesondheid word by ’n tenderskandaal betrek. Wat is die bewerings teen hom, en hoe raak dit ons covidstryd?
DIT kon nie op ’n slegter tyd kom nie, en die bewerings kon nie groter ontnugtering veroorsaak nie. Ons bevind ons midde-in ’n pandemie, die derde golf van coronavirusinfeksies is hier, en die inentingsproses verloop nog teen ’n slakkepas – en toe kom die bewering dat die minister van gesondheid by ’n tenderskandaal betrokke is.
En boonop dat geld wat gebruik moes word om die pandemie te bestuur moontlik ter sprake was . . .
Zweli Mkhize het erken die toekenning van die betrokke tender was “onreëlmatig”. Pres. Cyril Ramaphosa het hom op “spesiale verlof ” geplaas terwyl die bewerings teen hom ondersoek word.
Nou neem die minister van toerisme, Mmamoloko Kubayi-Ngubane, die leisels van die departement van gesondheid tydelik by hom oor – en dít terwyl die plaaslike toerismebedryf weens die inperking op sy knieë is.
Hoe het die jongste krisis ontstaan – en wat beteken dit?
Die herrie het in Februarie begin met ’n verdoemende onthulling op die nuuswebtuiste Daily Maverick. Dit het die kollig laat val op Digital Vibes, ’n onderneming wat deur Mkhize se voormalige woordvoerder Tahera Mather en sy voormalige persoonlike assistent Naadhira Mitha begin is.
Hulle rol volgens die onthulling in die geld danksy ’n kontrak wat hulle in 2019 met die departement van gesondheid gesluit het om kommunikasiewerk vir die departement te doen. Die kontrak is toegestaan om kommunikasiewerk oor die beplande nasionale gesondheidsversekeringsprogram te doen, maar dit het glo later kommunikasiewerk oor die covidpandemie ingesluit.
Dit beteken geld wat gebruik moes word om die pandemie te bestuur het moontlik in Digital Vibes se beursie beland. Daar word beweer dat van hierdie geld boonop teruggevloei het na Mkhize se binnekring.
Die kontrak is minstens R150 miljoen werd, maar dit lyk allesbehalwe na welverdiende geld . . . Ondersoekbeamptes in die departement het trouens gevind dat ’n groot deel van die uitgawes “vrugteloos en ’n vermorsing” was.
■ Digital Vibes is ’n volle R3,6 miljoen betaal om in Desember vir die minister ’n onderhoud met die SAUK te reël waarin hy aangekondig het dat die tweede covidvlaag die land getref het.
■ In Mei het nog bewerings gevolg dat die onderneming minstens twee betalings aan ’n kontrakteur gemaak het vir werk aan ’n meenthuis in Bryanston, Johannesburg. En aan wie behoort die huis? Mkhize se ZLM Trust.
■ Digital Vibes het glo ’n tweedehandse Toyota Land Cruiser-bakkie ter waarde van R160 000 vir sy seun, Dedani (33), gekoop, en R300 000 is glo aan ’n onderneming betaal wat aan Dedani behoort.
EWN berig Mkhize het op 8 Junie op ’n mediakonferensie erken sy familie se ver
houding met Digital Vibes was “onvanpas”. Hy het ontken dat hy sy mag misbruik het, voordeel daaruit getrek het of dat daar ’n belangebotsing was.
Ramaphosa het Mkhize op spesiale verlof geplaas terwyl hy wag op ’n spesiale ondersoekeenheid se verslag oor die bewerings dat hy en van die mense in sy kring baat gevind het by die kontrak.
Dit beteken die gesondheidsminister wat die land tydens die grootste gesondheidskrisis in onlangse dekades moes lei, sit nou tuis met sy hande gevou.
WIE MOET NOU DIE FORT HOU?
Ramaphosa het Kubayi-Ngubane, ons minister van toerisme, aangestel om as minister van gesondheid waar te neem terwyl die bewerings teen Mkhize ondersoek word.
Dié besluit het die oë laat rek, want die waarnemende minister weet glo weinig van gesondheid. Op 43 is sy een van die jongste kabinetslede, en sy het al in verskeie portefeuljes gedien – van energie en kommunikasie tot wetenskap en tegnologie. Sy is sedert 2019 die minister van toerisme.
Sy was ten spyte van haar moeilike grootwordjare en ’n tienerswangerskap die topleerder aan haar skool en het haar
pad tot bo deur die ANC-jeugliga gekap.
Rapport berig haar aanstelling is bloot “seremonieel” aangesien dr. Sandile Buthelezi, direkteur-generaal van gesondheid, die dag-tot-dag-bedrywighede van die departement sal hanteer tot die spesiale ondersoekeenheid se ondersoek na verwagting einde Junie afgehandel is.
HOE RAAK DIT DIE STRYD TEEN COVID?
Mkhize, ’n voormalige mediese dokter wat ook al KwaZulu-Natal se LUR vir gesondheid was, het beswaarlik skitterend presteer sedert hy in 2019 minister van gesondheid geword het, meen die politieke ontleder Tessa Dooms, die direkteur van Jasoro Consulting.
As voorbeeld noem sy die beplande nasionale gesondheidsversekering waar daar “talle blokkasies en onderbrekings was wat sy vermoë betref om die belanghebbendes en die gevestigde belange daarrondom te bestuur”.
Die pandemie het hom die kans gebied om sy geloofwaardigheid ’n hupstoot te gee, sê Tessa, maar sy skielike vertrek kan die publiek se vertroue knou in ’n tyd dat mense na bestendigheid hunker.
Tog meen prof. Sethulego Matebesi, ’n politieke ontleder van die Universiteit van die Vrystaat, dis nie ’n algehele ramp
nie. “Ek dink nie daar sal groot uitdagings wees as iemand anders die departement se werk voortsit nie,” sê hy.
Hy wys daarop dat al was Mkhize as minister die sigbaarste lid van die departement dit geen eenmanvertoning is nie – ’n nuwe minister sal toegang tot van die beste breine in gesondheidsorg hê.
Dit kan wel nog vertragings met die ontplooiing van die inentingsprogram meebring, want die nuwe minister sal eers op hoogte van sake moet kom.
IS DIT DIE LAASTE SIEN VAN DIE GESONDHEIDSMINISTER?
Dit is onwaarskynlik dat Mkhize in sy pos as gesondheidsminister herstel sal word, sê die politieke ontleder Ralph Mathekga. “Daar is geen manier dat hy gaan terugkom nie. Hy wou uitgestoot word. Hy wou nie bedank nie, want dit sou ’n skulderkenning gewees het.”
Selfs al word Mkhize van skuld onthef en kan hy op ’n manier na die regering terugkeer, sal die oordeelsfout ’n klad op sy rekord wees, voorspel Tessa. “Ek dink net die persepsie dat hy by die wanbestuur van covidgeld betrokke was tydens ’n krisis wat soveel lewens verwoes het, sal ’n politieke klad wees wat hy nooit sal kan afskud nie.”